Lepra, de pest en aids

Swaziland, het land met het hoogste percentage patiënten met aids of HIV, wil de gehele bevolking testen op aids. Door de eeuwen heen hebben verschillende ziektes het maatschappelijk leven beïnvloed. De builenpest doodde meer dan een kwart van de Europese bevolking en leprozen werden angstvallig buiten de stadsmuren gehouden. In de jaren ’70 van de twintigste eeuw werd er een nieuwe ziekte geconstateerd, aids, veroorzaakt door het HIV virus.

Eén van de eerste beschrijvingen van epidemieën komt van de Griekse geschiedschrijver Thucydides. Hij schreef over de Peloponnesische Oorlog, die duurde van 431 tot 404 voor christus tussen Sparta en Athene. Aan het begin van de oorlog werd Athene getroffen door een epidemie. “De halfdoden wankelden door de straat op zoek naar water”, schreef Thucydides. Ze niesden, hoestten, hadden hoge koorts en een bloederige keel en tong. De ziekte veroorzaakte grote paniek, fatalisme en losbandigheid. Het is niet bekend om welke ziekte het ging. In de loop der eeuwen zijn er een aantal ziektes die grote groepen van de bevolking troffen: lepra, de pest en aids.

Lepra

Een ziekte die al 4000 jaar voorkomt in India en daarmee één van de oudtse ziektes is, is lepra of melaatsheid. Toen Alexander de Grote het gebied introk, namen zijn  troepen de ziekte mee naar het Midden-Oosten. Met de komst van de kruisvaarders in het Midden-Oosten van de Middeleeuwen namen zij lepra mee naar West-Europa. Lepralijders werden door de maatschappij gezien als onrein: een straf van god voor de gepleegde zonden. Doordat de ziekte besmettelijk was, werden de leprapatiënten verbannen uit steden. In de Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd werden er leprozenhuizen gebouwd die buiten de steden lagen. Slechts twee dagen per jaar mochten de lepralijders de steden in en dan alleen met een ratelende klepper, de klikspaan, zodat de bevolking wist dat ze in de buurt waren. De ziekte had ingrijpende gevolgen in de maatschappij en veel mensen werden verbannen naar de speciale lepragebieden. Maar de ziekte bereikte niet de omvang die de pest in de veertiende eeuw zou aannemen.

Pest

De oorsprong van de pest lag waarschijnlijk in Mongolië. Rond 1331 werd deze meegenomen aan boord van schepen op weg naar Italië. Ratten die aan boord meereisden namen de pestbacterie met zich mee naar Europa. Vanuit Italië verspreidde de ziekte zich. Geen land was veilig voor de pest en de ziekte breidde zich gestaag uit. Via Frankrijk, Spanje, Engeland, Duistsland en Noorwegen bereikte de ziekte in 1351 zelfs Rusland. De ziekte werd bekend als de zwarte dood, omdat het lichaam van de besmette persoon een blauwzwarte kleur kreeg. Vijftig tot tachtig procent van de mensen die besmet raakten, overleden aan de ziekte.

Vanaf 1347 doodde de ziekte in een paar jaar meer dan een kwart van de bevolking in Europa. Er brak grote paniek uit. In de 14e eeuw dachten mensen dat de oorzaak lag in de begane zonden en dat het kwam door een buitenstaande groep mensen: de joden. Zo zouden de joden waterbronnen hebben vergiftigd. Tijdens de epidemie vonden dan ook veel jodenvervolgingen plaats. In de steden Bazel, Frankfurt, Straatsburg en Keulen werden uit woede grote delen van de Joodse bevolking uitgemoord. Het aantal slachtoffers van de ziekte wordt geschat rond de 30 miljoen mensen. De pest kwam in Nederland tot in de 17e eeuw regelmatig voor met de laatste uitbraak in 1667.

Aids

In de twintigste eeuw leek het westen onbekende ziektes te hebben overwonnen. Maar eind jaren ’70 kwam daar verandering in met de ontdekking van aids. Aids was in de eerste decennia na de ontdekking een ziekte, die vrij snel een dodelijke afloop had. De symptomen leken voor het eerst op te duiken in Amerika en vervolgens in Europa. Maar na onderzoek bleek de ziekte al veel langer voor te komen. Het HIV virus kwam oorspronkelijk voor bij apen, die het virus met zich meedroegen. Waarschijnlijk werd het virus via de jacht op apen, het kappen van het Afrikaanse regenwoud en de kolonisatie overgebracht van aap op mens. Aanvankelijk werd de ziekte bestempeld als een homoziekte, omdat de meeste patiënten zowel man als homoseksueel waren. De ziekte kreeg de naam: Acquired Immuno-Deficiency Syndrome (aids).

Jaap Goudsmit, een Nederlandse onderzoeker die betrokken was bij onderzoek naar de ziekte, was van mening dat de ziekte al tientallen jaren eerder dan gedacht in Europa voorkwam. De eerste epidemie brak volgens hem in 1939 uit in de Poolse stad Gdansk. Waarschijnlijk was het virus meegenomen door Duitse soldaten die in Kameroen waren geweest. Een tweede epidemie brak uit in de jaren ’50, tussen 1955 en 1958, in Heerlen. In 2008 bleek uit onderzoek in het wetenschappelijke blad ‘Nature’ dat het virus nog veel ouder is en al een eeuw onder de mensheid verspreid is. De ontstaansperiode zou dus liggen tussen 1884 en 1924, de periode dat er steden in Afrika ontstonden.

Swaziland

Aids is met name in Afrika een groot probleem. Eind 2007 waren wereldwijd 33 miljoen mensen geïnfecteerd met HIV, waarvan 22 miljoen in zuidelijk Afrika. In 1986 dook de ziekte voor het eerst op in het koninkrijk Swaziland, ingesloten tussen Zuid-Afrika en Mozambique. Een onderzoek van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) uit 2002 toonde aan dat 61 procent van het aantal doden in het land werd veroorzaakt door HIV en aids. Swaziland is het land met het hoogste percentage hiv-patiënten ter wereld. Volgens de officiële statistieken zijn circa 200.000 burgers besmet met het virus dat aids veroorzaakt, schreef nu.nl gisteren. Het koninkrijk Swaziland wil nu de hele bevolking, bestaande uit 953.524 mensen, testen op HIV en aids. De Nationale Postcode Loterij investeert 8,8 miljoen euro in het project dat drie jaar zal gaan duren.