Maria Theresia: aartshertogin van Oostenrijk

“De prestaties van die vrouw zijn als die van een grote man”, zei de Pruisische koning Frederik de Grote over de Oostenrijkse aartshertogin Maria Theresia. In de bijna vier eeuwen dat het Habsburgse Rijk bestond (1526-1918) was zij de enige vrouwelijke heerser. Maria Theresia was in de tijd van het absolutisme één van de sterkste vorsten van Europa.

Maria Theresia Walburga Amalia Christina von Habsburg werd op 13 mei 1717 geboren als één van de drie dochters van de Heilige Roomse Keizer Karel VI en Elisabeth Christine van Brunswijk-Wolfenbüttel. Maria Theresia en haar twee zusjes hadden ook nog een oudere broer, kroonprins Leopold, maar hij stierf toen hij zeven maanden oud was. Karel VI had zich er met de uitvaardiging van de Pragmatieke Sanctie in 1713 al op voorbereid dat hij geen mannelijke erfgenaam zou krijgen. In deze sanctie werd vastgelegd dat de troon van de Oostenrijkse Habsburgers ook over kon gaan naar een vrouw, wat erg ongebruikelijk was in die tijd.

Huwelijk met Frans Stefanus

Keizer Karel VI was al sinds de geboorte van Maria Theresia bezig om een geschikte huwelijkskandidaat voor haar uit te zoeken. Zij werd eerst uitgehuwelijkt aan Leopold van Lotharingen, maar deze prins overleed op 16-jarige leeftijd aan de pokken. Maria Theresia werd daarna uitgehuwelijkt aan Frans Stefanus van Lotharingen, Leopolds jongere broer. Het stel trouwde op 12 februari 1736.

Oostenrijkse Successieoorlog

Na de dood van Karel VI op 20 oktober 1740 werd aartshertogin Maria Theresia de nieuwe heerser van de Oostenrijkse Habsburg landen. Verschillende landen die de Pragmatieke Sanctie hadden geaccepteerd braken hun belofte echter na de dood van de keizer en vielen Oostenrijk aan. Onder deze landen waren onder andere Frankrijk, Spanje, Pruisen en Beieren. Maria Theresia weerde zich in de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) echter goed. Na eerdere verliezen heroverde zij Praag op de Beiers en zij accepteerde de vrede op 18 oktober 1748. Zij moest zich echter wel neerleggen bij het verlies van de rijke streek Silezië aan Pruisen, wat zij de Pruisische koning Frederik de Grote nooit zou vergeven. De rest van haar leven refereerde zij naar hem als ‘die slechte man’.

Keizerin van het Heilige Roomse Rijk

Omdat Maria Theresia als vrouw geen heerser van het Heilige Roomse Rijk kon worden, maakte zij haar echtgenoot Frans Stefanus medeheerser van Oostenrijk en Bohemen. Frans’ eigen gebieden in Lotharingen waren niet omvangrijk genoeg om keizer te kunnen worden, maar met de toevoeging van Oostenrijk en Bohemen werden zijn kansen groter om tot keizer te worden verkozen. Hij besteeg in 1745 als Frans I de troon van het Heilige Roomse Rijk, waardoor Maria Theresia keizerin werd. Hoewel Frans in naam mederegent van de Habsburgse gebieden in Oostenrijk werd hield Maria Theresia de touwtjes strak in handen.

Hervormingen

Hoewel Maria Theresia bekend staat als een conservatieve vorst was zij verantwoordelijk voor een groot aantal hervormingen in Oostenrijk. Zo liet zij de Codex Theresianus invoeren, die de rechten van de burgers vergrootte. Daarnaast vormde zij verschillende hervormingen door in de geneeskunde, de kerk, het onderwijs en het leger. Deze militaire reorganisaties kwamen Maria Theresia goed uit in de Zevenjarige Oorlog (1756-1763). In deze oorlog probeerde zij Silezië te heroveren op Frederik de Grote. Haar troepen behaalden enkele grote overwinningen op de Pruisen, maar Maria Theresia slaagde er uiteindelijk niet in om Frederik op de knieën te krijgen.

Uithuwelijken

Na de dood van haar echtgenoot Frans I op 18 augustus 1765 probeerde Maria Theresia, in plaats van op gewapende wijze, via strategische huwelijken de positie van Oostenrijk te verdedigen. Zij bleef als mederegentes van haar zoon Jozef II betrokken bij het bestuur van het Heilige Roomse Rijk en probeerde voor haar elf dochters geschikte echtgenoten te vinden. Maria Theresia huwelijkte haar lievelingsdochter Maria Carolina bijvoorbeeld uit aan koning Ferdinand I van Napels en Sicilië, en haar dochter Maria Antonia liet ze trouwen met de latere koning Lodewijk XVI van Frankrijk, waar Maria Antonia de naam Marie Antoinette aannam. Door haar uitgebreide uithuwelijkingspolitiek werd Maria Theresia ook wel omschreven als ‘de grootmoeder van Europa’.

Latere leven

Maria Theresia verkeerde na de dood van haar echtgenoot in een permanente staat van rouw. Zij droeg tijdens de laatste vijftien jaar van haar leven alleen zwarte kleding en was diepbedroefd. Als heerser van Oostenrijk deed zij er echter wel alles aan om haar rijk zo goed mogelijk te leiden. Maria Theresia liet na haar dood op 29 november 1780 een sterk Oostenrijk achter, dat nog bijna 140 jaar tot de grote mogendheden van Europa bleef behoren. Omdat haar vader Karel VI geen mannelijke erfgenamen had stierf met Marie Theresia ook het Huis Habsburg uit. Haar zoon Jozef regeerde verder als de eerste vorst van het Huis Habsburg-Lotharingen. De naam Habsburg bleef wel in de naam van dit huis doorklinken omdat zij graag met de vroegere grandeur van de Habsburgers geassocieerd wilden worden.