De Oostenrijkse Successieoorlog

Op 20 oktober 1740 besteeg Maria Theresia de Oostenrijkse troon en werd keizerin van het Habsburgse Oostenrijk. Dit was de aanleiding voor de Oostenrijkse Successieoorlog. Een aantal Europese mogendheden accepteerden niet dat een vrouw de troon besteeg. Andere vorsten maakten zelf aanspraak op de troon. De oorlog hield Europa in zijn greep tot 1748.

Een ingewikkelde opvolgingscrisis

Het was al geruime tijd duidelijk dat de enige erfgenaam van de Habsburgse keizer Karel VI een vrouw zou zijn. Dat leverde echter een probleem op in delen van Karels rijk, waaronder Oostenrijk en Bohemen. Volgens de wetten in die gebieden was het onmogelijk voor een vrouw om dergelijke hoge titels te erven. Op zoek naar een oplossing voor het probleem ging Karel onderhandelingen aan met zijn vorsten. Die onderhandelingen resulteerden in 1713 in de Pragmatieke Sanctie. Volgens dat verdrag, in feite een compromisje, zou Maria Theresia de titels van haar vader erven, behalve het keizerschap. Haar man zou verkozen worden tot keizer van het gehele Roomse Rijk. Karel overleed in 1740, eerder dan verwacht, naar verluidt omdat hij giftige paddenstoelen gegeten had. Na zijn dood bleek dat de Pragmatieke Sanctie weinig waard was. Veel vorstenhuizen negeerden de Pragmatieke Sanctie en weigerden Maria Theresia te erkennen en claimden heerschappij. Voltaire zou later schrijven: “Dat bord vol paddenstoelen veranderde het lot van Europa.”

Oorlog in Europa

Meteen nadat Maria Theresia de troon besteeg, braken een aantal vorsten de Pragmatieke Sanctie en maakten aanspraak op de troon. Pruisen veroverde met Franse steun Silezië. De Pruisische overwinningen deden het vermoeden rijzen dat Maria Theresia niet in staat was haar gebieden te verdedigen en meer vorsten zagen hun kans schoon. Frankrijk sloot een verbond met Spanje en Beieren, waar Pruisen en Saksen zich later bij aansloten. De bondgenoten hadden echter geen succes, de Oostenrijkse legers wisten stand te houden in Bohemen en drongen de aanvallers zelfs terug.

Bondgenoten van Maria Theresia

Ook Maria Theresia wist steun te krijgen. Engeland was een gezworen vijand van Frankrijk en koos de kant van Oostenrijk in het conflict. Waar in 1742 de tegenstanders van Maria Theresia weer de overhand leken te krijgen, verloren zij dankzij Engelse steun een jaar later weer terrein. Frankrijk roerde zich op meer plekken. De Zuidelijke Nederlanden, ongeveer het huidige België en Luxemburg, waren Oostenrijkse gebieden en Frankrijk begon troepen te verzamelen om deze gebieden aan te vallen. Gealarmeerd koos nu ook de Republiek der Verenigde Nederlanden de kant van Maria Theresia, maar bondgenoten van Oostenrijk konden niet voorkomen dat Frankrijk de Zuidelijke Nederlanden bezette. Door heel Europa werd nu gevochten.

Kat-en-muisspel

De volgende jaren hield de oorlog Europa in zijn greep. Er ontstond een kat-en-muisspel waarbij de verschillende legers door Europa marcheerden in pogingen de beste strategische posities te veroveren en elkaar de pas af te snijden. Spanje hield als tegenstander van de Oostenrijkers flink huis in Italië, maar ondanks flinke nederlagen wisten de Oostenrijkse troepen uiteindelijk het noorden van Italië in hun greep te houden. Maria Theresia deed nog een poging om het rijke Silezië terug te veroveren op Pruisen, maar moest die pogingen in 1745 definitief staken. In ruil voor acceptatie van de Pruisische overheersing in Silezië, wist ze wel voor elkaar te krijgen dat de Pruisische koning Frederik haar man accepteerde als keizer van het Heilige Roomse Rijk. In West-Europa werden de Oostenrijkse troepen en de legers van de Republiek echter volledig onder de voet gelopen door de Fransen. Een aantal zuidelijke steden van de Republiek werden bezet.

Geldnood dwingt tot vrede

De jarenlange oorlog, met veldslagen overal in Europa, had zwaar op de begrotingen van de betrokken landen gedrukt. Om tot een overeenstemming te komen moesten de landen aan tafel gaan zitten. De conferentie van Breda van 1746 tot 1748 had niet tot een verdrag geleid, maar had wel de basis gelegd voor nieuwe besprekingen. In Aken kwam het uiteindelijk in 1748 tot een overeenkomst. Frankrijk gaf veel van de veroverde gebieden prijs, in ruil voor de koloniën die door de Engelsen waren afgesneden van het moederland. Dat kwam de Franse koning Lodewijk XV in eigen land op felle kritiek te staan en droeg bij aan de dalende populariteit van Lodewijk. Voor Maria Theresia pakte de vrede gunstig uit. Zij was verzekerd van de titels die zij geërfd had en bleef keizerin naast haar man.