Geschiedenis van de Gazastrook in de 20e en 21e eeuw
In oktober 2023 brak er opnieuw een oorlog uit tussen Hamas en Israël. Het geweld van de afgelopen weken past in een lange reeks conflicten in het gebied.
De Gazastrook is een strook land van 365 vierkante kilometer aan de oostkust van de Middellandse Zee en vormt met zijn iets meer dan twee miljoen inwoners (in 2020) één van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld. De strook maakte na de Eerste Wereldoorlog deel uitmaken van het Mandaatgebied Palestina, dat Groot-Brittannië kreeg toegewezen na de opdeling van het Ottomaanse Rijk volgens de bepalingen van de Vrede van Sèvres in 1920. Onder het Britse mandaat migreerden veel joden richting het gebied, iets waar de Balfour-verklaring ook ruimte voor had gegeven. Dat leidde regelmatig tot spanningen over en weer. Er braken regelmatig rellen uit en extremistische groeperingen van Arabische en Joods-zionistische signatuur pleegden aanslagen. Die rellen en aanslagen waren soms heftig. Een groot deel van de Joodse wijk van Gaza-stad werd in 1929 in de as gelegd.
Na de Tweede Wereldoorlog kwam er een nog sterkere migratie van vooral Europese joden richting Palestina op gang, en werd er door de internationale gemeenschap gezocht naar een oplossing voor het conflict tussen de Joden en de Arabieren dat groter leek te worden, terwijl er ook gezocht werd naar een veilige thuishaven voor (vooral Europese) joden die door de Holocaust verdreven waren.
Egyptisch gezag
De Verenigde Naties besloten op 29 november 1947 dat Palestina zou worden opgedeeld in een Israëlisch en een Palestijns deel. Dit werd echter afgewezen door Palestijnse leiders, waarna in 1948 de Arabisch-Israëlische Oorlog uitbrak. In deze oorlog veroverden de Israëliërs een groot deel van Palestina. De Gazastrook werd echter bezet door het Egyptische leger en kreeg een, door de Arabische Liga ingestelde, Palestijnse regering. Die regering was in de praktijk ondergeschikt aan de Egyptische regering. In dezelfde periode vluchtten honderdduizenden Palestijnen naar het gebied in de periode die bekend werd als de Nakba. De grens tussen de Gazastrook en Israël werd een frontlijn. De term “Gazastrook” ontstond in deze periode.
Tijdens de Suzezcrisis nam Israël het gebied, samen met delen van de Sinaïwoestijn in, maar nadat de Britse en Franse troepen onder internationale druk hun missie afbraken, trokken de Israelische troepen zich ook gefaseerd terug. In 1957 kwam de Gazastrook weer in Egyptische handen. De “Palestijnse regering” keerde niet meer terug, het gebied kwam onder controle van een Egyptische militaire gouverneur. Toen in 1964 de PLO werd opgericht, gaf de Egyptische regering aan dat ze de macht over de Gazastrook aan de PLO zou overdragen. Dat gebeurde echter nooit. In de praktijk kwam het juist tot conflict tussen de Egyptische regering en de Palestijnse organisatie.
Zesdaagse Oorlog
Israël veroverde Gaza in juni 1967 tijdens de Zesdaagse Oorlog op het Egyptische leger. De Israëliërs traden vanaf die tijd hard op tegen het Palestijns nationalisme. Opstandige organisaties, zoals de PLO werden met harde hand aangepakt. Opstandsleiders werden ‘uitgeschakeld’ door speciale teams die de bezette gebieden binnentrokken, hele gezinnen werden gevangengezet als één van de gezinsleden verdacht werd van betrokkenheid bij verzet tegen Israël en regelmatig werden huizen van opstandleiders met de grond gelijk gemaakt. Tegelijk werden er nieuwe Israëlische nederzettingen, onder andere in het zuiden van de Gazastrook, opgericht. Deze Gush Katif-nederzettingen zorgden voor veel onrust onder de Palestijnen, die een verdere toename van Joods gezag in hun gebieden vreesden.
Alle onlusten leidden in 1987 tot de uitbraak van de Eerste Intifada, waarbij de Palestijnen in opstand kwamen door middel van gewapend verzet, stakingen, boycots en het weigeren van het betalen van belastingen. De directe aanleiding zou een aanrijding tussen een personenauto met daarin een Palestijns gezin en een Israëlische legertruck zijn geweest, waarbij het gezin omkwam. Protesten en ophef rondom de aanrijding mondden uit tot een grote opstand waarbij steeds meer mensen aansloten.
De Gazastrook werd tijdens deze Intifada een belangrijk centrum van het verzet tegen de Palestijnen en Israëlische ordetroepen grepen vaak hard in. Tijdens de zes jaar durende opstand raakten tienduizenden Palestijnen gewond door de knuppels van Israëlische ordetroepen. Iets meer dan duizend Palestijnen kwamen in de zes jaar durende opstand om op zowel de Westelijke Jordaanoever, als in de Gazastrook. In dezelfde periode kwamen ongeveer tweehonderd Israëliërs om bij aanslagen en door de gevechten.
Aan beide kanten van het conflict kreeg de economie door het conflict grote klappen. Toeristen bleven weg uit Israël uit angst voor het geweld, en zowel in Israël als de Palestijnse gebieden stokten de import en export. In politiek opzicht leed vooral Israël gevoelig gezichtsverlies. Internationale media deden veel verslag van de Intifada en de beelden van Jonge Palestijnse jongens die het met stenen opnamen tegen Israëlische pantservoertuigen, deden de internationale kritiek op Israël groeien. Ook in de Westerse wereld. Dat gaf Palestijnse leiders het zelfvertrouwen om zich internationaal meer te roeren.
Oslo-akkoorden en Tweede Intifada
Aan de Eerste Intifada kwam in 1993 een einde na het sluiten van de Oslo-akkoorden. In deze akkoorden werd overeengekomen dat de Palestijnen zelfbestuur kregen in de Gazastrook en op de Westelijke Jordaanoever. Het Israëlische leger bleef, tot onvrede van veel Palestijnen, wel aanwezig in Gaza en ook de Joodse nederzettingen werden niet ontruimd.
Als gevolg van deze onvrede bleven de spanningen hoog, vooral omdat in de gewenste tweestatenoplossing, in de praktijk uitbleef, terwijl er wel veel Israëlische nederzettingen in Palestijnse gebieden werden gebouwd. Daardoor brak in 2000 de Tweede Intifada uit, met nieuwe golven van protesten en aanslagen. Een belangrijk verschil met de eerste Intifada, was dat allerlei extremistische groeperingen zich veel nadrukkelijker in het conflict mengden. Zulke milities namen regelmatig Israëlische grensposten en dorpen onder vuur met raketten die werden gelanceerd vanuit de Gazastrook. Hamas werd berucht vanwege de introductie van -vaak bloedige- zelfmoordaanslagen. Een zeehaven die in de Gazastrook in aanbouw was met steun van onder andere Nederland, werd door Israël verwoest. Israël sloeg vaak terug met bombardementen op gebouwen van de Palestijnse Autoriteit en huizen van militieleiders. Pogingen van de VN, de VS, Rusland en de EU om een vredesplan op te zetten, liepen op niets uit.
Israëlische terugtrekking
Het was Ariel Sharon, inmiddels premier, die in 2004 tot een politiek van disengagement besloot. Dat hield terugtrekking uit de Gazastrook in. In 2005 gebeurde dat ook echt, ondanks groot protest in het Israëlische parlement. Nederzettingen werden ontruimd en legerbases in Gaza werden ontmanteld. 9.000 kolonisten moesten gedwongen naar Israëlisch grondgebied verhuizen, waarvoor zij een financiële vergoeding ontvingen. De Gazastrook kwam daarna onder compleet gezag te staan van de Palestijnse Autoriteit.
De Palestijnse Autoriteit was echter minder een eenheid dan het leek. Al tijdens de twee Intifada’s waren verschillende Palestijnse groeperingen gewelddadig met elkaar in conflict gekomen. De Palestijnse leider Abbas, Arafat was in 2004 overleden, had grote moeite om de eenheid te bewaren. Democratische verkiezingen in de Palestijnse gebieden liepen uit op niets. In 2006 won Hamas de verkiezingen, maar voor de uitslag goed en wel vaststond, werden verschillende Hamasleiders al gearresteerd door Israëlische troepen. Dat leidde tot een nieuwe golf van geweld, waarbij een Israëlische korporaal gevangen werd genomen door Palestijnse strijders. Israël begon een korte oorlog om hem te bevrijden.
Onderwijl duurde het conflict tussen Hamas en Fatah zorgde over de verkiezingsuitslag voort. In 2007 liep dat uit op een gewapend treffen tussen de twee Palestijnse organisaties, die beiden verschillende tot de tanden gewapende milities onder zich hadden. Na een korte burgeroorlog, die bekend werd als de Slag om Gaza tussen 7 en 15 juni 2007, greep Hamas de macht in de Gazastrook, waarna de Gazastrook de facto onafhankelijk werd van de rest van de Palestijnse gebieden.
Nieuwe conflicten
Als gevolg van deze machtsovername stelden Israël en Egypte een blokkade van de Gazastrook in. Raketaanvallen van Hamas op Israëlisch grondgebied leidden eind december 2008 tot opnieuw een korte oorlog waarbij het Israëlische leger de Gazastrook binnentrok met als doel de militaire infrastructuur van Hamas aan te vallen. Bij het conflict, dat tot 18 januari 2009 duurde, kwamen 1.300 Palestijnen om het leven.
Na deze oorlog bleef het relatief rustig in de Gazastrook, maar de spanning in het grensgebied bleef hoog. Regelmatig waren er aanslagen, beschietingen of raketaanvallen vanuit de Gazastrook, waarna het Israëlische leger weer terugsloeg met een bombardement. In 2012, 2014 en 2021 leidde dat tot korte oorlogen tussen Israël en Hamas, waarbij het Israëlische leger met veel slagkracht de Gazastrook binnentrok. Bij zulke operaties leden zowel Hamas als het Israëlische leger verliezen, aan de zijde van Hamas sneuvelden vaak enkele honderden strijders, het Israëlische leger verloor vaak enkele tientallen soldaten.
Burgerslachtoffers
Het grote kind van de rekening was de bevolking van Gaza. Israëlische bombardementen gericht op militaire doelen op het dichtbevolkte stukje grond, leidden vaak tot duizenden burgerslachtoffers. Temeer door de guerrillatactieken waar Hamas en andere milities zich van bedienen. Daardoor zijn militaire doelen en burgerdoelen vaak moeilijk van elkaar te onderscheiden. Israël beschuldigt Hamas er regelmatig van scholen en ziekenhuizen te gebruiken als opslag voor wapens.
Ook de civiele infrastructuur van de Gazastrook had zwaar te lijden onder het geweld, waardoor basisvoorzieningen zoals elektriciteit en schoon drinkwater schaarser werden. Ook de grens met Egypte blijft vaak gesloten. Egypte heeft zich vaak tegen Hamas uitgesproken en doet vaak pogingen om de smokkel van vooral wapens via Egypte naar de Gazastrook te bestrijden. Daardoor kunnen ook humanitaire goederen zoals brandstof, voedsel en water, vaak slechts met grote moeite richting Gaza. De enige elektriciteitscentrale in de Gazastrook, kan nauwelijks genoeg stroom produceren om de groeiende bevolking van stroom te voorzien. Israël voorziet de strook ook van elektriciteit, maar in geval van conflict wordt de stroom vaak (tijdelijk) afgesloten als dwangmiddel. Daardoor stokken ook andere voorzieningen, zoals drinkwaterzuiveringen. Daardoor zijn de leefomstandigheden in de Gazastrook slecht. Werkloosheid is hoog en de onvrede is groot. Wrang genoeg liep die werkloosheid flink op na de Israëlische terugtrekking in 2005, veel Gazanen hadden werk in de kassencomplexen bij de Israëlische nederzettingen.
De economische malaise zou voor veel problemen voor de burgerbevolking zorgen. Een groot deel van de bevolking leeft (ver) onder de armoedegrens en is afhankelijk van internationale noodhulp.
Nieuwe oorlog in 2023
De regering van Hamas deed nooit iets om de spanningen met Israël te laten zakken. In Israël trad in 2022 een zeer rechtse regering aan, die kolonisten meer ruimte gaf. De harde opstelling van beide kanten, liet de spanningen snel oplopen, ook op de Westelijke Jordaanoever. Israëlische kolonisten stelden zich steeds agressiever op tegen Palestijnse bewoners en tijdens Israëlische arrestaties vielen in 2023 honderden doden op vooral de Westelijke Jordaanoever, Vooral vanuit de Gazastrook werden steeds vaker raketten op Israël afgeschoten.
Op 7 oktober 2023 lanceerde Hamas een bloedige verrassingsaanval op steden, dorpen en kibboetsen rondom de Gazastrook. Die bestond uit een grootschalige raketaanval, waarna strijders van de chaos gebruik maakten om de grens over te steken en dorpen en kibboetsen te overvallen en een bloedbad aan te richten. Daarbij kwamen ongeveer 1400 Israëliërs om het leven, vooral burgers. De bloedigste moordpartij vond plaats bij een dancefestival, waar militanten van Hamas 260 mensen vermoordden. Daarmee werd 7 oktober de dodelijkste dag in de hele Israëlische geschiedenis. Meer dan tweehonderd mensen, soldaten en burgers, onder wie ook ouderen en kinderen, werden ontvoerd en naar de Gazastrook gebracht. Het Israëlische leger had enkele dagen nodig om zich te herstellen, maar sloeg daarna hard terug. De Gazastrook werd zwaar gebombardeerd en het Israëlische leger mobiliseerde honderdduizenden reservisten. De verrassingsaanval van 7 oktober werd het begin van een nieuwe oorlog, waarbij het Israëlische leger zich heeft voorgenomen om Hamas volledig uit te schakelen. De hele Gazastrook werd hermetisch afgesloten en zwaar bestookt. In de eerste weken na de aanval vielen duizenden doden, vooral onder de burgerbevolking. Door de totale blokkade raakten brandstof, water en elektriciteit al snel op en werd eten schaars. Aan het eind van oktober waren binnen de al overbevolkte Gazastrook naar schatting meer dan een miljoen mensen op de vlucht. De zware bombardementen en het grote aantal burgerslachtoffers, laten ook de kritiek op Israël groeien. Velen zien in de blokkade van noodzakelijke levensmiddelen door Israël een oorlogsmisdaad.
