Annulus Piscatorius: de pauselijke vissersring

Paus Franciscus krijgt de vissersring, als verwijzing naar de apostel Petrus, die visser was en van Christus de opdracht kreeg visser van mensen te zijn

Aldus Trouw-redacteur Monic Slingerland, tijdens een live-verslag van de inhuldigingsceremonie van Paus Franciscus die op dinsdag 19 maart 2013 plaatsvindt in Vaticaanstad. Op verzoek van Franciscus is de ring die hij als paus zal dragen, de vissersring of annulus piscatorius, van zilver. Daarmee doorbreekt hij een traditie, want sinds de introductie van de vissersring in de middeleeuwen was deze vervaardigd van goud.

De pauselijke vissersring maakt onderdeel uit van de zogenaamde Pontificalia, de bisschoppelijke insignes waartoe ook de bisschopsstaf, de mijter en het pallium (een lamswollen schoudersjerp) behoren. Met het dragen van de vissersring betuigen pausen trouw aan God en de Rooms-katholieke kerk en bekrachtigen zij bovendien hun positie als ‘opvolger van Petrus’. Op de ring is namelijk naast de naam van de betreffende paus ook de apostel Petrus afgebeeld als een visser, die vanuit een bootje de netten binnenhaalt. Dit is een verwijzing naar de Bijbelpassage Mattheus 4:18-19:

Eens toen Hij zich bij het meer van Galilea ophield, zag Hij twee broers - Simon die Petrus wordt genoemd en diens broer Andreas - bezig het net uit te werpen in het meer. Zij waren namelijk vissers. En Hij sprak tot hen: “Komt volgt mij; Ik zal u vissers van mensen maken.”

Het is niet bekend vanaf welk moment de van oorsprong gouden vissersring door pausen in gebruik is genomen, maar in een correspondentie tussen paus Clemens IV (1265-1268) en zijn neef Peter Grossi werd er voor het eerst melding van gemaakt. Vermoedelijk fungeerde de annulus piscatorius van begin af aan als een zegelring en stond de afbeelding dus in spiegelbeeld op een platte ring. Nicolaas V (1447-1455) was de eerste paus die met zijn gouden ambtsring zowel privébrieven als officiële documenten verzegelde. Uit deze periode stamt ook het gebruik dat ringen na de dood van pausen vernietigd werden door de camerlengo, volgens de overlevering met een zilveren hamertje. Zo werd voorkomen dat brieven onrechtmatig verzegeld konden worden.

Halverwege de 19e eeuw, tijdens het pontificaat van Gregorius XVI (1831-1846), kwam er een einde aan de verzegelingsfunctie van de vissersring, en kreeg het een puur symbolische betekenis. Het is gebruikelijk dat bij een persoonlijke begroeting van de paus diens ring wordt gekust. Bovendien is wel vastgehouden aan de traditie om de ring na het overlijden van de paus te vernietigen. Na de abdicatie van Benedictus XVI werd zijn ring ‘slechts’ ingekrast. De huidige paus Franciscus heeft ervoor gekozen niet een massief gouden, maar een  vergulde zilveren vissersring te dragen, als bevestiging van de ‘versobering’ waarvoor hij staat.