Oorsprong van ‘om zeep helpen’

Wanneer je iemand van het leven berooft, kun je dit verwoorden door te zeggen dat je iemand ‘om zeep helpt’. Deze uitdrukking kun je ook gebruiken wanneer je iets niet benut, zo kun je bijvoorbeeld zeggen dat iemand ‘een kans om zeep helpt’. De uitdrukking ‘om zeep helpen’ gaat al terug tot de 17e eeuw. Maar wat heeft zeep eigenlijk te maken met iemand vermoorden?

De precieze herkomst van de uitdrukking ‘iets/iemand om zeep helpen’ is niet helemaal duidelijk. Er zijn dan ook verschillende theorieën over. Spreekwoorddeskundige F. A. Stoett geeft als verklaring dat de uitdrukking te maken heeft met het halen van zeep als zegswijze om een boodschap te gaan doen.

Uitgaan om zeep te halen

De uitdrukking is volgens hem afgeleid van ‘om zeep gaan’ of ‘uitgaan om zeep te halen’. Dit zou dan als voorwendsel gebruikt worden om ertussenuit te knijpen. Iemand die ‘om zeep ging’ kwam vaak nooit meer terug. De betekenis van ‘om zeep gaan’ zou zo langzaam zijn verschoven naar ‘verdwijnen’. Later zou de uitdrukking veranderd zijn naar ‘iemand om zeep helpen’, wat zo synoniem werd voor ‘iemand om het leven brengen’.

Spaanse zeep

Een andere theorie over de oorsprong van ‘om zeep helpen’ heeft te maken met de scheepvaart. Volgens aanhangers hiervan zou de uitdrukking te maken hebben met Nederlandse zeelui, die naar Spanje vertrokken om daar Spaanse zeep te halen. Zeep kwam namelijk oorspronkelijk vooral uit het gebied rond de Middellandse Zee. Deze tochten richting de Spaanse wateren waren voor Nederlandse schepen zeer gevaarlijk. Dit kwam doordat er veel piraten op zee aanwezig waren die de schepen beroofden. Vaak kwamen deze Nederlandse schepen dan ook nooit meer terug. Zo zou de betekenis van ‘om zeep gaan’ uiteindelijk zijn veranderd naar ‘weggaan om nooit meer terug te komen’.

Anderen twijfelen echter aan deze uitleg. Zij wijzen erop dat ‘om zeep gaan’ al eerder gebruikt werd om te verwoorden dat je een boodschap ging doen. Dit gezegde was dus al in omloop vóórdat de Nederlanders zeep uit Spanje begonnen te importeren. Daarom is de eerste theorie voor de verklaring van ‘om zeep helpen’ waarschijnlijker dan de theorie waarbij de oorsprong bij de piraterij ligt.