Geschiedenis van paleis Noordeinde

Zoals de meeste paleizen in Den Haag heeft Noordeinde geen vorstelijke oorsprong. Het was de grafelijke ambtenaar Willem Goudt die in 1512 op deze plek een perceel met gebouwen kocht. Op oude stadskaarten is het ‘Huysinge van Willem Goudt’ te zien waar de ambtenaar met zijn vrouw introk na een ingrijpende verbouwing: een aanzienlijk pand met twee karakteristieke torentjes onder uivormige dakjes.

In elk geval bezat het gebouw voldoende aanzien om in 1591 door de Staten van Holland te worden gehuurd voor Louise de Coligny – de weduwe van Willem van Oranje – en haar zoontje Frederik Hendrik, die amper zeven was. Stadhouder prins Maurits wilde ‘het jongen Heerken’ in de buurt hebben, want hij beschouwde zijn halfbroertje als zijn opvolger. Uiteindelijk kregen Frederik Hendrik en zijn moeder het huis in 1609 van de Staten cadeau.

Noordeinde: een luxueus hof

Die schenking bleek een startschot voor verfraaiingen, die van Noordeinde een luxueus hof zouden maken. Frederik Hendrik kocht aanpalende grond en legde daar voor zijn moeder een tuin aan die bekend kwam te staan als de Princessetuin. Na de dood van stadhouder Maurits verruilde Frederik Hendrik, nu stadhouder, het Noordeinde voor de stadhouderlijke kwartieren van het Binnenhof. De familie gebruikte het Noordeinde als ruimte voor ontvangsten en feesten. Daarnaast koesterde Frederik Hendrik grote dynastieke plannen. Zijn zoon Willem trouwde in 1641 op veertienjarige leeftijd met de negenjarige Mary Stuart, de dochter van de Engelse koning. En Noordeinde was voorbestemd als residentie van het jonge paar.

Classicistische stijl

De stadhouder nam de beroemde architect Jacob van Campen in de arm. Die zorgde voor een ingrijpende verbouwing in classicistische stijl. De architect verlengde het woongedeelte en bouwde twee dwarsvleugels. Daar kwamen wel de nodige kunstgrepen bij kijken. Het woonhuis staat niet helemaal evenwijdig aan het Noordeinde, daarom maakte hij de linker dwarsvleugel een stukje langer dan de rechter. Een nieuwe façade van zandsteen moest bovendien de verschillen maskeren tussen oud en nieuw.

Artikel afkomstig uit het boek

Noordeinde in bezit van de koning van Pruisen

De jonge Willem zou echter niet op het fraaie paleis komen te wonen. Frederik Hendrik stierf en zijn zoon betrok als stadhouder Willem II in 1647 de vertrekken aan het Binnenhof. Ook Willem III verkoos het Binnenhof als woonstede. Na een slepende strijd om de erfenis van de kinderloze Willem III kwam Noordeinde in het bezit van de koning van Pruisen, die het liet verloederen. Gelukkig werd het van de ondergang gered door de stadhouderlijke familie, die Noordeinde in 1754 terugkocht.

Koning Willem I

Er volgde restauratie na verbouwing. Stadhouder Willem V woonde traditiegetrouw op het stadhouderlijk kwartier aan het Binnenhof, maar zijn gemalin Wilhelmina van Pruisen organiseerde op het Noordeinde haar ‘cercle’, beschaafde societybijeenkomsten. Hun oudste zoon Willem Frederik, de latere koning Willem I, nam er in 1791 zijn intrek. Een jaar later werd hier de latere koning Willem II geboren, als eerste Oranje op die plek.

Pichegru in paleis Noordeinde

Het jonge gezin mocht een krappe vier jaar genieten van het paleis. Zoals bekend vluchtte de stadhouderlijke familie begin 1795 naar Engeland voor de oprukkende Fransen. In de roerige Franse tijd die volgde, deed Noordeinde onder meer dienst als onderkomen voor opperbevelhebber Pichegru en als een gerechtshof.

Anoniem, Vertrek van Willem I bij Paleis Noordeinde, 1839.

Koninklijk winterpaleis

Na bijna negentien jaar zag prins Willem Frederik, nu Koning Willem I, in 1813 Noordeinde weer terug en besloot er zijn koninklijke winterpaleis te maken. De noodzakelijke verbouwingen verliepen uiterst traag en de kosten rezen de pan uit. Maar het paleis kreeg echt het aanzien van een vorstelijke residentie in napoleontische ‘Empire’-stijl.

Noordeinde na de Tweede Wereldoorlog

Emma bracht als nieuwe koning nieuw leven in het paleis: in 1880 werd Wilhelmina er geboren. Na de Tweede Wereldoorlog zou het nog tot 1984 duren voordat koningin Beatrix Noordeinde weer als werkpaleis in gebruik nam. Een grootscheepse restauratie herstelde het paleis weer zoveel mogelijk in zijn zeventiende-eeuwse luister.