Noodweer bij overval juwelier Deurne

Nadat twee overvallers op 28 maart 2014 in Deurne om het leven kwamen bij de beroving van de plaatselijke juwelierszaak is de discussie omtrent noodweer losgebarsten. Het Openbaar Ministerie besloot de dag na de overval het juweliersechtpaar vrij te laten, omdat deze uit zelfverdediging zou hebben gehandeld en zich daarmee kon beroepen op noodweer. Het debat dat hierdoor over noodweer ontstaat geeft aan hoe omstreden het begrip is. Wat houdt noodweer eigenlijk in en waar komt de regelgeving rond zelfverdediging vandaan?

Oorsprong noodweer

In 1886 werd noodweer officieel opgenomen in het Nederlandse Wetboek van Strafrecht. De oorsprong van de term noodweer is terug te leiden tot in het Oude Testament. In de bijbel wordt er door Mozes in Exodus voor de eerste maal gesproken over een vorm van noodweer. Hierin stelt hij dat als er 's nachts een dief een huis betreedt, het toegestaan is deze te verwonden of te doden, omdat de huiseigenaar niet kan weten of de dief bewapend is. Oog om oog, tand om tand.

De hedendaagse wet over noodweer luidt: 'Niet strafbaar is hij, die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed, tegen ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding.' Deze wet geeft aan dat noodweer wordt gezien als rechtvaardiging voor het plegen van een strafbaar feit. Mits er voldaan wordt aan de voorwaarden van noodweer, zal de verdachte vrijuit gaan. Het wetsartikel is terug te voeren op het Romeinse recht, waarbij noodweer een vorm van natuurrecht is. Het natuurrecht wordt gezien als een set 'wetten' die niet door institutionele instellingen worden opgelegd, maar van nature in de menselijke aard zijn vastgelegd.

Noodweer in de Romeinse Tijd

Er zijn verschillende uitspraken uit de Romeinse Tijd die noodweer als reden voor strafuitsluiting bevestigen. Zo is het toegestaan jezelf te verdedigen wanneer je wordt aangevallen. Ook heeft de verdediger geen schuld wanneer hij geweld van de aanvaller beantwoordt met geweld. De uitspraak Quod non est licitum in lege, necessitas facit licitum geeft aan dat wat de wet als onaanvaardbaar benoemt door noodzaak gezien kan worden als geoorloofd. Dit principe is ook de basis van het Nederlandse wetsartikel over noodweer.

Vroegmoderne visie op noodweer

De bekende Vlaamse rechtsgeleerde Filips Wielant (1442-1520) heeft verschillende situaties geschetst waarbij het doden van iemand vanwege noodweer gezien kan worden als 'remissibel'. In deze casussen blijkt dat er voorwaarden gesteld worden aan noodweer die het huidige strafrecht ook kent: er moest sprake zijn van proportionaliteit (gelijksoortig gebruik van geweld), actualiteit (op hetzelfde ogenblik begaan als de aanval) en de juiste situatie moest zich voordoen (men kan de situatie niet ontvluchten). In de zestiende eeuw werd er echter ook rekening gehouden met eergevoel. Wegvluchten werd beschouwd als laf en dit werd regelmatig gezien als geldige reden om het gevecht aan te gaan.

Vervolgonderzoek Deurne

Het drama dat zich voltrok in Deurne is er één in een reeks van Nederlandse noodweerzaken die de afgelopen jaren in het nieuws kwamen. Of er daadwerkelijk sprake is van noodweer volgens alle wettelijke voorwaarden zal door nader onderzoek moeten blijken.