Geschiedenis van het Rijksmuseum

Het Rijksmuseum opende voor het eerst haar deuren in 1800 in Den Haag, maar de collectie werd al snel verhuisd naar Amsterdam. In 1885 werd het gebouw waarin het Rijksmuseum vandaag de dag in gevestigd is voltooid.

Initiatief voor een rijksmuseum

In 1798 werd door toenmalig minister van financiën Alexander Gogel het initiatief genomen om in navolging van de Fransen een nationaal museum op te richten. De kunstcollecties van de eerdere stadhouders van de Bataafse Republiek waren voor een deel verscheept naar Parijs, maar de overgebleven werken werden verzameld in het eerste nationale museum. Onder deze kunstwerken bevonden zich portretten van de Oranjes, Italiaanse schilderijen en allerlei voorwerpen uit het vaderland die werden aangeleverd door verscheidene staatsinstellingen. Het nationale museum begon bij de opening in 1800 met zo’n 200 werken, maar Gogel kocht samen met museumdirecteur Roos al snel nieuwe werken om de collectie uit te breiden.

Locatie Amsterdam

Lodewijk Napoleon, koning van Holland in de periode 1806-1810, gaf in 1808 de opdracht om de kunstcollectie naar het Paleis op de Dam in Amsterdam over te brengen. In datzelfde jaar werd Amsterdam bovendien aangewezen als hoofdstad en nam Lodewijk Napoleon zelf zijn intrek in het Paleis op de Dam. In het Paleis werd de collectie toegevoegd aan de bestaande Amsterdamse werken die het Paleis rijk was, waaronder de Nachtwacht van Rembrandt van Rijn.

Versplintering kunstcollectie

De opvolgende decennia werd de kunstcollectie niet alleen weer verplaatst, maar werden ook een aantal werken naar verschillende locaties gebracht waardoor de eenheid verloren ging. Het merendeel verhuisde naar het Trippenhuis, een klein stadspaleisje met te weinig mogelijkheden om als nationaal museum te dienen, en verscheidene historische artefacten werden ondergebracht in Den Haag. Er bestond breed gedragen ontevredenheid met de gang van zaken omtrent de nationale kunstcollectie en velen vonden dat het tijd werd voor een nieuw gebouw waarin het nationale museum tot zijn recht kon komen. Pas in 1878 werd er werk gemaakt van deze plannen en werd er gestart met de bouw van het Rijksmuseum.

Pierre Cuypers

Architect Pierre Cuypers kreeg als taak het Rijksmuseum te ontwerpen en hij zocht inspiratie voor zijn ontwerp in de gothiek en de renaissance. Nederland zou Nederland niet zijn als er niet geklaagd zou worden, dus ook bij de bouw van het Rijksmuseum kwam er veel kritiek dat het gebouw ‘te rooms’, ‘te ouderwets’ en ‘on-Nederlands’ was. Ondanks de klachten werd in 1885, zeven jaar na de aanvang van de bouw, het Rijksmuseum geopend. De verdeelde kunstcollectie van weleer werd weer bijeengebracht en door schenkingen uit privécollecties en belangrijke nieuwe aankopen groeide het museum in de eerste jaren enorm.

Verbouwen en uitbouwen

De groeiende collectie zorgde ervoor dat er tussen 1904 en 1916 nieuwe zalen werden aangebouwd en ook in de jaren ’50 en ’60 werden er uitbreidingen gedaan aan het Rijksmuseum. De collectie was inmiddels zo uitgebreid dat er thema-zalen werden ingericht en de bezoekersaantallen groeiden. In de jaren zeventig kende het Rijksmuseum een echte bloeitijd met anderhalf miljoen bezoekers per jaar, deze bezoekers kwamen uit alle windstreken van Nederland en onder hen waren heel veel buitenlandse gasten. De populariteit van het Rijksmuseum had als gevolg dat het gebouw voor de zoveelste keer in zijn geschiedenis niet meer voldoende mogelijkheden bood voor nieuwe kunst en het tevreden stellen van zoveel bezoekers. Wederom ontstonden plannen voor verbouwingen.

Heropening 2013

Door de vele verbouwingen aan het Rijksmuseum waren vele oorspronkelijke ornamenten en architectonische details verloren gegaan. Bij de grootste verbouwing van een nationaal museum tot nu toe die in 2003 van start ging werd echter het motto ‘Verder met Cuypers’ aangehouden. Na meer dan zes jaar uitloop op de bouwplanning en in totaal tien jaar van verbouwen werd in 2013 het hernieuwde Rijksmuseum door toenmalig koningin Beatrix heropend. Er zijn allerlei moderniseringen doorgevoerd, maar toch heeft men de oorspronkelijke bouw van Cuypers weer meer naar voren laten komen. In plaats van thematisch de kunstcollectie te presenteren, wordt de bezoeker van ‘het Rijks’ nu op een chronologische wijze door de geschiedenis van de Nederlandse kunst en cultuur geleid.