Rivalen aan het Haagse Hof - Elizabeth Stuart en Amalia van Solms
Tot en met 15 maart 2015 staan in het Haags Historisch Museum twee van de meest invloedrijke vrouwen uit de Gouden Eeuw recht tegenover elkaar: Elizabeth Stuart (1596-1662) en Amalia van Solms (1602-1675). In de tentoonstelling Rivalen aan het Haagse Hof laat het museum zien hoe deze vrouwen elkaar constant de loef probeerden af te steken. De bezoeker wordt meegenomen naar het weelderige hofleven van Den Haag in de 17de eeuw.
Winterkoning en Winterkoningin
Op 14 februari 1613 (Valentijnsdag) trouwde de zestienjarige Schots-Engelse koningsdochter Elizabeth Stuart met de machtigste prins van het Duitse Rijk, keurvorst Frederik V van de Palts. In 1619 accepteerde Frederik V, die succesvol regeerde over de Palts, de Boheemse kroon en werd Elizabeth in Praag tot koningin gekroond. Die beslissing bleek rampzalig, een jaar later werden hun troepen verpletterend verslagen door de katholieke legers van de keizer van het Duitse Rijk, Ferdinand II. Omdat zij slechts een jaar over Bohemen hadden geregeerd, kregen Frederik en Elizabeth de spottende bijnaam Winterkoning en Winterkoningin. Ook de Palts raakten zij kwijt.
Frederik Hendrik trouwt hofdame
Frederik en Elizabeth werden koninklijke ballingen die, dankzij de familiebanden tussen Frederik en de Oranje-Nassaus, uiteindelijk in Den Haag onderdak kregen. Zowel Elisabeth Stuart als Amalia van Solms komen in 1621 naar Den Haag. Elizabeth Stuart als koninklijke balling, Amalia van Solms als een van haar hofdames. Kort na hun aankomst in Den Haag krijgt Amalia van Solms een verhouding met de toekomstige stadhouder Frederik Hendrik. Hij had goede redenen om snel in het huwelijksbootje te stappen. Zijn halfbroer prins Maurits, de stadhouder en prins van Oranje, was ziek en had geen wettige nakomelingen. Op zijn sterfbed maakte Maurits hem duidelijk dat hij zou moeten trouwen om hem op te kunnen volgen. In 1625 stappen ze in het huwelijksbootje, hetzelfde jaar waarin Frederik Hendrik stadhouder wordt. In de tentoonstelling is de prachtige huwelijkscharter van het paar te bewonderen.
Concurrentie
Door haar huwelijk ziet Amalia zich plots gepromoveerd tot First Lady van de Nederlandse Republiek. Amalia's nieuwe status zorgt voor toenemende rivaliteit tussen de twee vrouwen. Door hun onderlinge concurrentie ontstaat een echte hofcultuur in Den Haag. Beide hoven proberen elkaar namelijk constant af te troeven met opdrachten aan kunstenaars, jachtpartijen, hofbals, maskeraden en toneel. Een goed voorbeeld hiervan is de portretkunst. Elizabeth en Amalia wilden daarbij niet voor elkaar onder doen. In Den Haag lieten zij zich eerst portretteren door Michiel Jansz. van Mierevelt uit Delft, die bekend stond als de beste portretschilder van de Republiek. Toen Frederik en Elizabeth in 1628 de jongere en meer vernieuwende schilder Gerard van Honthorst in de arm namen, duurde het slechts een jaar voordat Frederik Hendrik en Amalia ook bij deze schilder portretten gingen bestellen. Elizabeth zette aanvankelijk de toon, vaak geïnspireerd door de kunstopdrachten van haar broer, koning Karel I van Engeland. Bij ieder nieuw portret, nieuwe kleding of haardracht, volgde Amalia op de voet. Soms zijn hun beeltenissen nauwelijks van elkaar te onderscheiden. Ook op de huwelijksmarkt waren Elizabeth en Amalia elkaars rivalen. Beide vrouwen aasden op dezelfde huwelijkskandidaten voor hun kroost. Tot slot schenkt de tentoonstelling aandacht aan de politieke en dynastieke ambities van Elizabeth en Amalia. Beide vrouwen moeten na de dood van hun echtgenoten in moeilijke omstandigheden de belangen van hun dynastieën verdedigen. Amalia of Elizabeth, wie zal zegenvieren?
Bij de tentoonstelling verschijnt een gelijknamige publicatie, geschreven door Nadine Akkerman (Universiteit Leiden). Zij is gepromoveerd op de complete correspondentie van Elizabeth Stuart, die in drie delen wordt uitgegeven door Oxford University Press (deel II verscheen reeds in 2011).
