Eerste zitting van het Engelse parlement op 20 januari 1265

De lange weg naar democratie: het ontstaan van het Engelse parlement. Het Engelse woord ‘parliament’ dook in november 1236 voor het eerst op in een officieel document van de Britse kroon. De term, gebaseerd op het Latijnse ‘parliamentum’, verving het tot dan toe gebruikelijke ‘council’, waarmee de vergaderingen werden aangeduid waarin de koning advies en belastinggeld vroeg aan de adel en de geestelijken. Niet alleen de naam van deze vergadering zou een grote verandering ondergaan in de dertiende eeuw.

Wanbeleid van Henry III

Engelse monarchen regeerden op autoritaire wijze tot het moment dat leenmannen tegen dit machtsmisbruik in opstand kwamen. De macht van de vorst werd in 1215 ingeperkt, toen koning John (in het Nederlands ‘Jan zonder land’ genoemd) werd gedwongen om de ‘Magna Carta’ te tekenen. Het beleid van zijn zoon, koning Henry III (1207-1272) kostte echter meer geld dan dat het opleverde, waardoor Henry III de eerste Engelse monarch was die op regelmatige basis belasting eiste van de adel. Als reactie op zijn wanbeleid en als tegenprestatie voor de financiële ondersteuning wenste de adel meer inspraak in het bestuur.

Provisions of Oxford

In 1258 werd Henry III verzocht om de ‘Provisions of Oxford’ te ondertekenen, een document dat wel wordt gezien als de eerste geschreven constitutie van het land, waarin een driejaarlijkse vergadering werd opgericht waarin zowel vertegenwoordigers van de koning als van de adel uit verschillende Engelse steden zouden zetelen. De koning tekende de ‘provisions’ echter niet en een oorlog brak uit. De adellijke oppositie werd geleid door de zwager van Henry III, Simon de Montfort (1208-1265), een graaf van Franse afkomst. Op 14 mei 1264 werd de strijd in de Slag bij Lewes beslecht, in het voordeel van de adel.

Het parlement van Simon de Montfort

Simon de Montfort, die ook wel de ongekroonde koning van Engeland wordt genoemd, riep op 20 januari 1265 het parlement bijeen voor de eerste zitting in het Palace of Westminster in Londen, daar waar tot op de dag van vandaag nog vergaderd wordt. Voor het eerst werd er niet alleen over het beleid gesproken door personen die door de koning werden aangewezen, maar waren ook vertegenwoordigers uit verschillende graafschappen en steden aanwezig. De Montfort is overigens niet verantwoordelijk voor de oprichting van het oudste, nog functionerende, parlement van de wereld. Deze eer komt toe aan de stamhoofden die in 930 het Althing van IJsland ontwikkelden.

Twee keer per jaar vergaderen

Lang kon Simon de Montfort niet genieten van zijn historische daad. Enkele maanden na de oprichting van het parlement werd hij vermoord door de nieuwe koning van Engeland, Edward I, de zoon van Henry III. Onder diens bewind vergaderde het parlement vanaf 1295 ongeveer twee keer per jaar en kreeg de adel structureel invloed op het bestuur van het land. Hoewel de eerste stappen in de richting van een democratische staatsvorm in de dertiende eeuw zijn gezet, bleef het kiesrecht nog eeuwenlang een elitaire aangelegenheid. Naar schatting had 3% van de volwassen mannen stemrecht in 1707, toen de parlementen van Engeland en Schotland door middel van de ‘Acts of Union’ werden samengevoegd tot het parlement van het Verenigd Koninkrijk. Ruim zes eeuwen na de strijd van De Montfort verkregen alle Britse mannen en vrouwen boven de 21 jaar, in 1928 het recht om te stemmen.

Parlementaire tradities

In de loop der eeuwen zijn er diverse tradities ontstaan in het Britse Lagerhuis. Niet alleen wordt er tegenwoordig nog altijd vergaderd in de Westminster, ook stemmen parlementsleden al sinds de achttiende eeuw met de woorden ‘aye’, in plaats van yes, en ‘no’. Wanneer een parlementariër het eens is met de spreker wordt dikwijls luid ‘Hear! Hear!’ geroepen, omdat applaus in principe niet toegestaan is. Dit gebruik is ontstaan in de zeventiende eeuw, en stamt af van ‘Hear him! Hear him!’.