Benedictus van Nursia: patroonheilige van Europa

Don van der Putten
De biografische gegevens van Benedictus van Nursia zijn beperkt. De heilige wordt desondanks gezien als de vader van het kloosterleven. Hij werd geboren in Nursia (in Umbrië, Italië). In zijn tienerjaren voegde hij zich bij een groep kluizenaars. Later stichtte hij zijn eigen gemeenschap in Monte Cassino. Het meest bekend is hij vanwege zijn Regula Benedicti, de regel van Benedictus. Dit was in de Middeleeuwen de meest invloedrijke leefregel voor monniken. In 1964 verklaarde paus Paulus VI Benedictus tot patroonheilige van heel Europa.

Jeugd en leven van Benedictus

Benedictus werd geboren rond het jaar 480 na Christus in Nursia. Hij kwam uit een adellijke familie en genoot een goede opvoeding. Hij had één zuster, Scholastica, die een belangrijke rol speelde in zijn leven. Voor zijn opleiding reisde hij naar Rome, waar hij zag hoe veel jongeren het verkeerde pad kiezen. Hier kwam hij tot de conclusie: hij moest zijn leven aan God wijden. Hij trok zich terug in eenzaamheid, achtereenvolgens in Enfide en Subiaco. Daar, in Subiaco, legde hij de basis voor een aantal kloostergemeenschappen die op zijn Regel gebaseerd waren. Het jaar van overlijden is niet zeker, maar ligt vermoedelijk rond het jaar 547.

Bronnen over Benedictus

Over deze patroonheilige van Europa zijn vrij weinig bronnen bewaard gebleven. De enige erkende bron is het tweede boek van de Dialogen van Gregorius de Grote, paus van 590-604. Gregorius zei dat hij de informatie over Benedictus van vier van zijn discipelen had gekregen. Hoewel Gregorius het leven van Benedictus beschreef als een heilige en er veel werd gesproken over wonderen, kan het volgens historici toch als een verantwoorde bron gezien worden. Er worden geen jaartallen genoemd in het werk, waardoor er weinig biografische gegevens met zekerheid bekend zijn.

De Regel van Benedictus

Benedictus verruilde op een zeker moment zijn kluizenaarsbestaan voor het kloosterleven. Doordat hij allerlei wonderen verrichtte kreeg hij veel volgingen, waarna hij besloot om twaalf kloosters voor elk van de volgelingen te stichten. Door de groei van deze kloosters, moest Benedictus de organisatie verbeteren; dit deed hij door de Regula Benedicti te ontwerpen. De leefregel biedt een uitgemeten ritme van de dag, verdeeld in drie keer acht uur van bidden, werken en rusten. Benedictus gaf een beknopte en volledige handleiding voor een goed leven in het klooster. De abt werd in deze handleiding benoemd tot de absolute hoogste macht en werd door de monniken voor het leven gekozen. Hij was aan niemand verantwoording verschuldigd.

Inhoud van de Regel

Zijn Regula Benedicti bestaat uit een proloog en 73 hoofdstukken. Belangrijk waren de fundamenten voor het kloosterleven die in de eerste hoofdstukken werden gelegd. Daarna werd er aandacht besteed aan de deugden waaraan de monniken zich moesten houden. Vervolgens komt het Opus Dei, het werk aan God, aan bod in de vorm van de liturgie. Ook werd gelijk duidelijk gemaakt welke straffen er stonden op het overtreden van de voorschriften. Praktische zaken, zoals de taken en de zorg voor monniken, de rangorde in de kloostergemeenschap en de onderlinge omgang van de monniken vormen de laatste hoofdstukken van de Regel.

Bid & werk

“Ora et labora”, bid en werk, is een belangrijke uitspraak geweest van Benedictus. Hiermee heeft hij de Europese cultuur in de Middeleeuwen direct beïnvloed. Paus Gregorius de Grote zette Benedictus neer als het model van een heilige die zijn leven wijdde aan God. Benedictus overleed op 21 maart aan een koorts. Deze dag was ook heel lang de gedenkdag van de patroonheilige, maar dat werd later, in 1969, veranderd naar 11 juli. In de Orthodoxe kerken wordt de aartsvader van de westerse monniken op 14 maart vereerd en herdacht.