Van VOC tot NHM naar ABN Amro: een veranderend handelsklimaat

Nederland is een handelsland. Eeuwenlang hebben Nederlandse handelsschepen zich toegelegd op handel met de verre gebieden. Vaak ging dit samen met kolonialisme en uitbuiting. De perioden van grote winsten duurde echter nooit lang. Een veranderend handelsklimaat zorgde voor de neergang van de Vereenigde Oost-Indische Compagnie.

De laatste jaren van de VOC

Na jaren van teruglopende handel werd de VOC in 1796 genationaliseerd, enkele jaren later werd het opgeheven. Toenemende concurrentie en meerdere oorlogen met Frankrijk en Groot-Brittannië deden de winsten slinken terwijl de kosten bleven stijgen. De VOC-nederzettingen in de Indische gebieden kwamen onder het beheer te staan van de nieuwe Bataafse Republiek. De Nederlandse betrokkenheid in de Franse revolutionaire oorlogen leidde al gauw tot een serie nieuwe oorlogen met Groot- Brittannië. In de komende twintig jaar zou Nederland afgesneden zijn van haar koloniën. Handel lag stil en Nederlanders konden enkel toekijken hoe de Britten het grootste deel van de Nederlandse koloniën veroverde.

Met dank aan de koopman-koning

Gedurende de Franse tijd was het contact met de Indische eilanden beperkt. Het zou duren tot 1816 voordat Nederland haar koloniën terugkreeg en het weer mogelijk werd handel te drijven. De nieuwe koning Willem I achtte deze handel noodzakelijk in zijn poging om de oude glorietijd van de Gouden Eeuw te doen herleven. In navolging van de VOC moest er dan ook een nieuw handelsimperium worden opgericht. In 1824 richtte Willem per decreet de Nederlandsche Handel- Maatschappij (NHM) op. De koning was als grootaandeelhouder zeer invloedrijk in de bedrijfsvoering. Willem I kreeg het recht directieleden te benoemen, ook moest de directie verantwoording afleggen aan de koning.

De nieuwe VOC

Willems droom was een handelsonderneming met een wereldwijde afzetmarkt. Dit bleek te optimistisch. De ambitieuze pogingen om markten aan te boren in het buitenland mislukten en de Maatschappij werd gedwongen haar plannen bij te stellen. De Nederlandse Handel- Maatschappij zou vooral succes hebben in Nederlands-Indië, waar het een alleenrecht op handel genoot. Desalniettemin had de NHM gedurende haar bestaan betrekkingen met de meest uiteenlopende gebieden van de wereld. Daarnaast beheerde de maatschappij meerdere plantages en leende het geld aan veelbelovende projecten.

Een nieuwe aanpak

Hier wordt duidelijk waarin de NHM zich onderscheidde van haar voorganger. De VOC was een private onderneming met een verleend staatsmonopolie voor handel met Indië. Dit recht mocht wanneer nodig verdedigd worden met geweld. De NHM daarentegen was een semi-onafhankelijk staatsbedrijf dat niet enkel producten vervoerde, maar ook takken van industrie stimuleerde. De NHM bezat geen koloniën, maar handelde in opdracht van het koninkrijk der Nederlanden. In oorlogstijd had de NHM dan ook geen leger. De compagnie berustte volledig op de steun van de Nederlandse koloniale overheerser. In ruil voor deze steun fungeerde de NHM als schakel tussen moederland en de koloniale gewesten.

Een moeizaam begin

De eerste jaren viel het resultaat tegen. De hoge kosten van de onderneming en haar kolonies maakten de eerste jaren van de handelsonderneming sterk afhankelijk van de handel met de Nederlandse Nederzettingen in Indië. Onder het beruchte Cultuurstelsel slaagde de maatschappij erin om grote winsten te maken. De winst kwam als geroepen, want het verlies van de Belgische industrie viel het koninkrijk zwaar. Er moest dus een volledig nieuwe Nederlandse industrie worden opgericht.

De nieuwe industrie

Winsten van de handel met Azië werd geïnvesteerd in de Nederlandse industrie en infrastructuur. Hier speelde de NHM een hoofdrol. De maatschappij vervoerde goedkope grondstoffen naar Nederland, om de volledige producten weer te verkopen aan Nederlands- Indië. De NHM beheerde plantages, handelsnetwerken en industrieën. De NHM was grotendeels verantwoordelijk voor het succes van de Twentse textielindustrie. De Maatschappij importeerde goedkope grondstoffen, vervolgens verkocht het de producten dan weer in het verre Indië. Tegelijkertijd financierde de Maatschappij de nieuwe industrieën met haar gunstige leningen. De NHM was dus meer dan een machtige tussenpersoon.

Veranderende handel

De internationale en koloniale handelsnetwerken veranderden constant en de Nederlandse Handel Maatschappij verloor langzamerhand de invloed die het ooit had. Het einde van het Cultuurstelsel ontnam de maatschappij het alleenrecht op handel met Nederlands-Indië. De toegenomen internationale concurrentie van kleine en flexibele ondernemingen deed het aandeel van de NHM in de internationale handel slinken. De maatschappij legde zich steeds meer toe op zaken binnen het bankwezen.
Het tijdperk van de Nederlandse Handel Maatschappij eindigt in 1865. In dit jaar fuseert de NHM met de Twentsche Bank. De fusie is tekenend voor de nieuwe koers die de onderneming inslaat. De nieuwe naam luidt Algemene Bank Nederland. Met het einde van het Cultuurstelsel verdween de handel.

Een nieuwe toekomst in de bankensector

In contrast staat de bancaire sector, dat haar activiteiten uitbreidde. In de loop van de twintigste eeuw opende de jonge ABN vestigingen over de hele wereld. Deze handelskantoren zouden de basis gaan vormen voor één van de voornaamste banken van de wereld. Deze onderneming leeft nog altijd voort in ABN AMRO, een bank die voortkwam uit verdere fusies.