5 ‘vergeten’ ontdekkingsreizigers uit de 17e eeuw

Wie kent ze niet? Columbus, Marco Polo en Vasco da Gama, allen grote ontdekkers van tot dan toe voor Europa onbekende werelddelen. Minder bekendheid genieten de ontdekkingsreizigers Willem Jansz, Henry Hudson, Hendrik Brouwer, René-Robert Cavelier en Ivan Moskvitin, terwijl zij zeker belangrijke delen van de wereld in kaart hebben gebracht.

1. Willem Janszoon (1570- 1630)

Over de jeugd van Willem Janszoon is weinig bekend. Mogelijk was het een wees die opgroeide in armoede. Hij trad in dienst van de Oude Compagnie (een voorloper van de VOC) en reisde in 1598 met Jack van Neck naar Indië. In 1601 voer hij nogmaals naar Indië, ditmaal onder leiding van Joris van Spilbergen. In 1602 werd de VOC opgericht en werd de Oude Compagnie daar onderdeel van, waardoor Janszoon vanaf toen in dienst was van de VOC. In december 1603 voer hij voor de derde keer naar Indië. Hij was inmiddels bevorderd tot de rang van kapitein en voerde het bewind over het schip de Duyfken.

Terwijl Janszoon met een eskader van de VOC in Indië was kreeg hij van VOC-president Jan Willemsz Verschoor de opdracht het onbekende Zuidland te verkennen en op zoek te gaan naar goud. Op 18 november 1605 ging Janszoon op weg. Nadat hij nabij de kust van Nieuw-Guinea gevaren had zette hij koers naar Australië. Eind februari of begin maart ontdekte hij de kust van Australië en bracht zo’n 320 kilometer van het nieuwe continent in kaart. Hij noemde het gebied NieuZelandt, maar tot zijn teleurstelling bleek het geen vruchtbaar gebied te zijn.

Mede door gebrek aan voorraden en een conflict met de Aboriginals, werd Janszoon gedwongen terug te keren. Na zijn ontdekkingsreis maakte Janszoon carrière bij de VOC, hij werd gouverneur van Solor, lid van de raad van Indië en gouverneur van Banda. In 1628 keerde hij terug naar Nederland als admiraal van de retourvloot.

2.Henry Hudson (1560/1570 – 1611)

Hij is wellicht niet zo ‘vergeten’ als de rest van de ontdekkers in dit lijstje, maar wat ons betreft mocht hij niet ontbreken. Net als bij Janszoon is er weinig over de jeugd van Hudson bekend. We weten dat hij in 1607, toen hij 30 jaar of ouder was, zijn eerste ontdekkingsreis maakte. In opdracht van de Muscovy Company voer Hudson naar Spitsbergen, maar het lukte hem, net als Willem Barentz, niet om een noordelijke doorgang naar het oosten te vinden.

In 1608 en 1609 ondernam hij nog tweemaal een reis naar het noorden, maar beide reizen werden een mislukking. Tijdens de reis van 1609 voer hij met een gemengde Nederlands-Engelse bemanning en probeerde hoog in het noorden een doorgang te vinden. Hij had de Vlaamse cartograaf Petrus Plancius beloofd zo noordelijk te varen, om zijn theorieën te testen. Plancius was er namelijk van overtuigd dat hoe verder naar het noorden je je begaf, hoe warmer het werd. Hudson ontdekte dat het tegendeel van deze theorie waar was: het werd juist kouder.

Gefrustreerd over de gang van zaken besloot Hudson het roer om te gooien en naar Noord-Amerika te varen, in de hoop daar een noordelijke doorvaart te vinden. Hij voer de Hudson rivier op (die toen natuurlijk nog niet zo heette), maar kwam na 200 kilometer tot de conclusie dat dit niet de doorgang kon zijn. Hudson is overigens niet de ontdekker van de Hudson rivier, dat was de Italiaanse ontdekkingsreiziger Giovanni da Verrazzano. Desondanks werd de rivier naar Hudson vernoemd.

In april 1610 ondernam Hudson zijn laatste ontdekkingsreis. Met zijn schip Discovery stak hij de Atlantische Oceaan over, ontdekte een zeestraat, die later de Hudson Straat werd genoemd en ontdekte de Hudsonbaai. De reis duurde de bemanning inmiddels veel te lang: er dreigde muiterij uit te breken. Toen het schip in het zuiden van de Hudsonbaai vast kwam te zitten werd Hudson met enkele bemanningsleden en zijn zoons in een sloep overboord gegooid. Er is nooit meer iets van hen vernomen.

 3. Hendrik Brouwer (1581- 1643)

Over de jonge jaren van Brouwer is weinig bekend. In 1606 duikt hij voor het eerst in de archieven van de VOC op. In 1610 had hij de leiding over drie VOC schepen en besloot een andere route naar Indië te varen. In plaats van de oude Portugese route te nemen – via Mauritius en Ceylon naar Bantam – besloot hij door te varen tot de Roaring Forties (een breedtegraad met een sterke westenwind) en pas bij de straat van Sounda noordwaarts te varen.

Deze aangepaste route verkortte de reistijd. De afstand was niet alleen korter, maar door de sterke westenwinden ging het schip sneller varen. Waar het voorheen nog minimaal een jaar duurde om naar Indië te varen, nam de route van Brouwer slechts vijf tot zes maanden in beslag. Een nadeel van de route was dat er na de Kaap de Goede Hoop geen land meer in zicht kwam, waardoor het lastig was koers te bepalen. In 1607 stelde de VOC de Brouwerroute verplicht.

Na zijn aankomst in Indië werd hij doorgestuurd naar Japan en aangesteld als opperhoofd van Dejima. Hij vond dit echter geen interessante baan en in 1615 keerde Brouwer terug naar Amsterdam en werd een bewindsman van de VOC. In 1642 ging hij op expeditie naar Chili, veroverde daar het eiland Chiloé en kreeg van de lokale bevolking toestemming om een fort in Valdivia te bouwen. Hij overleed echter op 7 augustus 1643, nog voordat de vloot Valdivia bereikte.

4.René-Robert Cavelier (1643 – 1687)

Naast Nederlandse ontdekkingsreizigers waren er in de zestiende eeuw ook buitenlandse ontdekkingsreizigers die belangrijke delen van de wereld in kaart brachten. Eén daarvan was René-Robert Cavelier. De Fransman groeide op in een welgestelde familie in Rouen en volgde het Jezuïetencollege met het doel priester te worden. Op 22- jarige leeftijd kwam hij tot de conclusie dat het priesterschap niets voor hem was en besloot avonturier in de Nieuwe Wereld te worden. In het voorjaar van 1666 vertrok hij naar Canada. Daar aangekomen leerde hij enkele Indianentalen spreken en hoorde verhalen over onbekende gebieden. Hij besloot zijn geluk te zoeken in Ohio en stichtte fort Frontenac nabij het huidige Kingston.

Cavelier keerde terug naar Frankrijk en bracht verslag uit van zijn ontdekkingen. De Franse koning Louis XIV was onder de indruk van Caveliers daden en gaf hem een adellijke titel. Hij kreeg de opdracht de Franse gebieden uit te breiden en zo veel mogelijk forten te bouwen. In 1678 keerde hij terug naar Amerika, stichtte er verschillende forten en voer als eerste Europeaan het Michiganmeer op. In februari 1682 ging hij naar het zuiden toe en verkende het stroomgebied van de Mississippi. Op 7 april 1682 bereikte Cavelier de kust. Hij noemde de rivier La Louisiana, ter ere van de Franse koning. Hiermee claimde hij het gebied voor Frankrijk.

Cavelier ging weer terug naar Frankrijk en bracht wederom verslag uit van zijn bevindingen. De koning was tevreden over hem en gaf hem de opdracht een kolonie te stichten bij de golf van Mexico. Cavelier kreeg vier schepen en een paar honderd man mee, maar de expeditie mislukte.Onderweg verloor hij twee schepen door aanvallen van piraten en het derde schip liep vast op de bodem van de Matagordabaai. Zonder de monding van de Mississippi gevonden te hebben besloot Cavelier aan land te gaan, stichtte een fort en probeerde de Mississippi te vinden. Tijdens een van deze zoektochten brak muiterij uit onder de bemanning en werd Cavelier in een hinderlaag gelokt en vermoord.

5.Ivan Moskvitin (onbekend – na 1647)

Over deze Russische avonturier en ontdekkingsreiziger is helaas weinig bekend. Hij leefde waarschijnlijk met de Kozakken in Tomsk. In 1636 en 1637 ging Moskvitin met meer dan vijftig man op verkenningstocht naar het oosten. Hij verkende de Lena rivier en de Aldan rivier en op 28 juni 1638 stichtte hij het fort Butalsk. Na daar te hebben overwinterd, trok hij met enkele mannen nog verder naar het oosten en stak het Dzhugdzhur gebergte over. Hij en zijn mannen bereikten in augustus 1639 als eerste Russen de Zee van Ochotsk.

Daar stichtte Moskvitin de stad Ochotsk en verkende de verdere omgeving. Ze overwinterden bij de Aldoma River en keerden in het voorjaar weer terug naar West-Rusland. Terug in Tomsk probeerde hij de Kozakken over te halen een militaire expeditie naar het oosten te ondernemen. Aan zijn voorstel werd echter geen gehoor gegeven en in 1646 werd hij naar Moskou gestuurd. Hij keerde in 1647 weer terug naar Tomsk met de titel Ataman (een hoge militaire Kozakkentitel). Over zijn verdere leven is niets bekend.