4 Voormalige koloniale grootmachten & de roep om herstelbetalingen

De Indiase premier Modi heeft afgelopen donderdag aangegeven achter herstelbetalingen van Groot-Brittannië te staan. Hij reageert hiermee op een oproep van Shashi Tharoor, een parlementariër, om compensatie te vragen van haar voormalig kolonisator. De redactie zette de herstelbetalingen en compensaties van 4 voormalige koloniale machten (Frankrijk, Nederland, België & Groot-Britannië) voor je op een rijtje.

Hoewel het debat over herstelbetalingen nooit helemaal verdwenen was, is de uitspraak van Modi opmerkelijk. In de loop van de jaren is er meermaals geld uitgekeerd aan inwoners van voormalige koloniën. In sommige gevallen na een rechtszaak. Voor een vergoeding op nationale schaal is echter meer nodig. Erkenning speelt een grote rol.

De koloniale heersers

Deze lijst handelt over een aantal prominente koloniale machten. Deze opsomming is zeker niet onuitputtelijk. Spanje, Portugal en Denemarken zijn andere landen die de druk van voormalige koloniën voelen. Ook landen die zélf ooit kolonies waren, zoals de Verenigde Staten en Nieuw-Zeeland, krijgen te maken met de discussie over betaling aan oorspronkelijke bewoners van het gebied.

     Frankrijk

In 2012, vijftig jaar na haar onafhankelijkheid, ontving Algerije formele excuses van de Franse president Hollande. Dit is een eerste stap voor eventuele herstelbetalingen in héél Noord-Afrika. Optimisme is echter voorbarig. Algerije ’s buitengewone positie als overzees departement van Frankrijk maakt haar anders dan andere Franse koloniën. Dit verklaart waarom niet alle Franse koloniën excuses ontvingen.

Het standpunt van Afrika

Dit hield de Unie van Afrikaanse staten niet tegen een eigen standpunt in te nemen. Het doet onderzoek naar de mate waarin compensatie kan worden gevraagd aan koloniale machten. Ook zijn er voorstellen gedaan om dit onderwerp ter sprake te brengen bij de Verenigde Naties, vooralsnog zonder succes. Hollande heeft een duidelijk standpunt; hij erkent de gruweldaden die zijn gepleegd in naam van Frankrijk. Hij geeft echter aan dat hij niet zal betalen. Volgens Hollande is er al te veel tijd verstreken. Het is wel belangrijk om stil te staan bij het verleden.

     Groot-Brittannië

De Britse regering is terughoudend wanneer het gaat om het koloniale verleden. Als Londen toch bezwijkt onder de druk van president Modi en herstelbetalingen doet, is wellicht het hek van de dam. Het voormalige Britse wereldrijk heeft veel voormalige koloniën die minstens zo veel recht hebben op compensatie als India.

Een eerste stap naar herstelbetalingen

Er zijn stappen gezet, Groot-Brittannië heeft een totaal van 19 miljoen pond uitgekeerd aan (inmiddels bejaarde) slachtoffers van het koloniale beleid in Kenia. Het gaat echter níet om kolonisatie in het algemeen, enkel om mensen die direct slachtoffer zijn geworden van marteling of onrecht onder koloniaal gezag. Personen in Cyprus en Maleisië hebben advocaten in de arm genomen om een rechtszaak te starten. Een dergelijke rechtszaak zal lang duren. Het vinden van direct bewijs: koloniale archieven, zijn door de jaren vernietigd of verwaarloosd.

     Nederland

De compensatie van Indonesië staat minder op de agenda. Ook in dit land gaan echter stemmen op die vragen om vergoeding, erkenning van misdaden of excuus. De Molukse kwestie komt hier direct uit voort.

Is slavernij en kolonialisme hetzelfde?

Kolonialisme hangt soms samen met andere discussies. De compensatie van de nazaten van slaven is een actueel punt dat alle voormalige kolonisatoren van Caribische Zee aangaat. Van alle koloniale machten, waaronder Nederland, Groot-Brittannië en Frankrijk, wordt verwacht dat slachtoffers gecompenseerd gaan worden. De twijfelachtige Nederlandse houding ten opzichte van formele excuses maakt dit op korte termijn onwaarschijnlijk. Er wordt op kleinere schaal wel betaald. Acht weduwen van geëxecuteerde soldaten op het Indonesische Sulawesi krijgen een bescheiden 20.000 euro.

     België

België heeft een zeer berucht koloniaal verleden. De bruutheid van Leopold II is wellicht compensatie waard, toch? De Belgische regering heeft moeite met het koloniale verleden én de periode die daarop volgde. België erkende bijvoorbeeld wel haar rol bij de dood van de Congolese politicus Patrice Lumumba. De volledige koloniale last is ingewikkelder.

Wie was precies de baas?

Leopold II was heerser over Congo. Deze verantwoordelijkheid kreeg de Belgische staat pas veel later, in 1908. De werkelijke gruweldaden vielen niet in de Belgische periode. Om de vraag van compensatie en betaling te beantwoorden moet België eerst een antwoord vinden op de vraag of België toerekeningsvatbaar was voor wat Leopold deed in Congo.

Kent de discussie een einde?

Misschien krijgt Modi zijn zin. Misschien besluiten Europese landen tot het betalen van de eens gekoloniseerde naties. Het debat zal echter doorgaan, omdat het meer vragen oproept. Hoe zouden de compensaties eruit moeten zien? Contant geld, goederen of immateriële steun? En wie zou de compensatie moeten ontvangen? Iedere individuele burger of een nationale overheid?

Echte erkenning nog ver weg

Vooralsnog blijft erkenning van de misstanden van het koloniale verleden voorbehouden aan incidenten en aan kleine individuen. Het vólledige kolonialisme is misschien te complex om te vatten in één herstelbetaling, en waarschijnlijk ook te duur. Het is de vraag of president Modi dit wil veranderen.