Misstanden in Congo onder het bewind van Leopold II

In België gaat een petitie rond waarin wordt opgeroepen om alle standbeelden van Leopold II uit het straatbeeld van Brussel te verwijderen. Waarom is de figuur van Leopold II zo controversieel?

Tot halverwege de 18e eeuw bleef Congo relatief gevrijwaard van Europees kolonialisme. Hevig plaatselijk verzet gecombineerd met de oerwouden, moerassen en ziektes als malaria en de slaapziekte zorgden ervoor dat Europeanen zich zelden in de Congolese binnenlanden waagden. Dit veranderde in de tweede helft van de 19e eeuw met de Scramble for Africa, waarbij heel Afrika werd verdeeld onder de Europese grootmachten.

Kongo-Vrijstaat

Koning Leopold II van België kreeg Congo bij de Koloniale Conferentie van Berlijn in 1884, waarbij Afrika werd verdeeld onder de grootmachten, als kroonbezit toegewezen. Vanaf 1876 was hij zich steeds meer in Centraal-Afrika gaan interesseren en had in 1879 een verkenningstocht door Henry Morton Stanley gesponsord. Hij voerde een lange campagne om het gebied onder zijn bewind te krijgen en werd hiervoor bij de conferentie beloond. De Kongo-Vrijstaat werd hierbij geen Belgische kolonie, maar een soort privébezit van koning Leopold. Hij moest wel beloven dat hij de andere Europese landen toegang zou geven tot de rijkdommen van Congo en dat hij de bevolking goed zou behandelen.

Bloedrubber

In de praktijk kwam van de goede behandeling van de bevolking weinig terecht. Het duurde een tijdje voordat Leopold doorhad hoe hij het meeste geld aan zijn Afrikaanse gebieden kon verdienen. De rubber boom van de laatste decennia van de 19e eeuw zorgde er echter voor dat de prijzen van rubber enorm omhoog gingen. Congo bleek een goed klimaat te hebben voor de rubberranken, waarna Leopold de gehele bevolking mobiliseerde om rubber te oogsten. Elk dorp kreeg een rubberquotum opgelegd, dat koste wat kost gehaald moest worden. Het vervullen van het quotum werd door het Force Publique, het koloniale leger, gecontroleerd en het niet aanleveren van genoeg rubber kon met de dood bestraft worden. Het geoogste rubber kreeg later de naam bloedrubber, omdat veel mensen omkwamen bij het vervullen van de quota.

Afgehakte handen

Als de soldaten iemand executeerden, omdat hij niet aan het rubberquotum kon voldoen, moesten zij een afgehakte hand aanleveren bij hun commandant. Dit was om te bewijzen dat zij geen dure kogels hadden verspild. De afgehakte handen werden in de jaren ’90 van de 19e en het eerste decennium van de 20ste eeuw een soort valuta om het rubberquotum af te kopen. Dorpen vielen andere dorpen aan omdat zij nooit aan het quotum konden voldoen en afgehakte handen nodig hadden. Hoewel de handen in eerste instantie het bewijs waren van de dood van een rubberoogster werden later ook handen afgehakt van levende mensen.

Nooit meer verhalen over geschiedenis missen? Op Facebook plaatsen we dagelijks de mooiste historische verhalen. En als je je inschrijft voor onze nieuwsbrief, krijg je elke week de beste verhalen in je mail! 

Internationale verontwaardiging en Belgische overname

De misstanden in de Kongo-Vrijstaat begonnen in het begin van de 20ste eeuw bekend te worden en schrijvers als Joseph Konrad, Mark Twain en Arthur Conan Doyle keerden zich tegen Leopolds bewind. Uiteindelijk werd Congo op 18 oktober 1908 een kolonie van de Belgische staat, waarna de rubberquota werden afgeschaft en de leefomstandigheden verbeterden. Schattingen over het totale dodental onder Leopolds bewind lopen nogal uiteen, maar duidelijk is dat miljoenen Congolezen stierven aan het geweld, ondervoeding en uitputting.

Na de onafhankelijkheid in 1960 bleef Congo geteisterd worden door conflicten en opstanden. Het is dan ook nog steeds een gevoelig onderwerp in België. Er wordt bijvoorbeeld veel geprotesteerd tegen zijn standbeelden, volgens de ondertekenaars van de petitie tegen standbeelden van Leopold II symboliseren de standbeelden de verering van geweld tegen donkere mensen. Duizenden mensen zetten hun handtekening onder de petitie.

Dit artikel verscheen eerder op IsGeschiedenis, maar is aangepast om het beter aan te laten sluiten bij de actualiteit.