Anders dan de anderen: student aan een middeleeuwse universiteit

Voor sommigen is het nieuwe leerjaar al begonnen; er hoeft alleen nog niet gestudeerd te worden: de introductieweken zijn begonnen. Aankomende studenten maken tijdens deze weken kennis met het studentenleven. Het studentenleven van jongeren is een verschijnsel van deze tijd, een tijd waarin jongeren tijd en geld hebben om zich in het studentenleven te storten, toch? Niets is minder waar, de middeleeuwse student leek verrassend veel op zijn moderne tegenhanger.

De middeleeuwse student begon al op jonge leeftijd met studeren. Meestal tussen het veertiende en zeventiende levensjaar. Sommige universiteiten gaven alleen onderwijs aan oudere kinderen. De middeleeuwse Europese universiteiten gaven onderwijs dat meer weg heeft van het onderwijs op de moderne middelbare scholen.

Basisvorming

Kennis van de klassieken stond centraal. De student legde zich toe op het leren van klassieke talen, om vervolgens teksten van oude Grieken en Romeinen te bestuderen als leerstof, retorica van Cicero was bijvoorbeeld heel populair. Rekenen en algebra stond ook op het programma. Onderwijs was vooral theoretisch van aard. Een eventuele specialisatie in Recht, theologie of Medicijnen vond vier jaar later plaats. De precieze lengte van deze doctorale fase was afhankelijk van de specialisatie.

De student als jonge elite

Middeleeuwse universiteiten moesten zorgen dat de studenten zich konden voegen naar de bestaande kerkelijke orde. De student moest leren spreken, lezen en denken in het latijn. De bestaande orde moest gehandhaafd worden. Er was weinig aandacht voor maatschappijkritische zaken. Studenten vertegenwoordigden de aankomende elite en waren in de middeleeuwse maatschappij bevoorrecht; ze genoten een aparte sociale status. Ze werden in veel steden berecht in een kerkelijke rechtbank en stonden wettelijk boven de stedelingen.

Een grote kans

Ook in de middeleeuwen kostte het studeren geld. De student had minder tijd om te werken, dus het was moeilijk om de studie te betalen. Veel studenten kwamen daarom van goede huize en hadden ouders met veel geld. Er waren enkele ook studenten uit lagere bevolkingsklassen, die spaarden voor het onderwijs. Het onderwijs was voor hen een mogelijkheid om hogerop te komen in het leven, vroege universiteiten maakten geen onderscheid op basis van afkomst of stand.

Student heeft geen cent

Middeleeuwse bronnen spreken van studenten met grote schulden en de moeite om met geld om te gaan, dit gold zeker wanneer de student in een vreemde stad woonde; het geld van de ouders was meestal enkele dagtochten van het verwijderd. Veel studenten hadden daarom geldproblemen. De studenten konden vaak moeilijk omgaan met de verleidingen van het vrije studentenleven.

Hoe de student leefde

De woonplaats van de student was afhankelijk van de universiteit. In sommige gevallen woonden studenten op een internaat bij de universiteit, soms huurden studenten zelf een woning of kamer in de universiteitsstad. Kleding was heel belangrijk voor studenten. Overgeleverde brieven en boeken uit de Middeleeuwen beschrijven de flanerende jongeren met dure kleding, zelfs bij de studenten die dat eigenlijk niet konden betalen.

Vroege studentenverenigingen

Grote universiteiten hadden veel studenten. Sommigen van deze universiteiten trokken daarnaast studenten van verre bestemmingen aan. Er ontstond een diverse groep van studenten. Studenten uit een regio met eenzelfde taal of dialect verenigden zich daarom in nationes, een vroege voorloper van de huidige studentenverenigingen. Door de loop van de tijd ontwikkelden deze verenigingen zich tot gemeenschappen met een eigen beschermheilige en eigen symbolen en tradities.

Altijd weer die studenten

In de praktijk ontwikkelden de nationes zich tot drinkverenigingen. Middeleeuwse bronnen beklagen zich over de studentencultuur. Het drinken, het geweld en de wijze waarop jongeren misbruik maakten van hun speciale juridische status zette kwaad bloed bij stedelingen. Studenten en de studentenverenigingen werd onverantwoordelijkheid verweten. Hun losse seksuele moraal zou enkel narigheid brengen. Deze klachten en verwijten zijn in de daaropvolgende eeuwen nooit verdwenen en bestaan nog steeds.

Student en de rest

Onder de studenten heersten in sommige gevallen opstandigheid. In universiteitssteden als Parijs (1229) en Oxford (1355) ontstonden meermaals botsingen tussen de studenten en de lokale bevolking. Er bestonden vaak al langer fricties: stedelingen ergerden zich aan de schijnbare juridische onaantastbaarheid van studenten en hekelden hun losbandige gedrag, studenten probeerden tegelijkertijd om te gaan met een nieuwe vreemde stad en een leven van onafhankelijkheid.

Op zoek naar een aanstelling?

Het studentenleven was én is niet eindeloos. Van de student werd verwacht dat de studie afgemaakt werd en een nieuwe levensfase zou beginnen. Een loopbaan bij de Kerk lag voor de hand, maar ook stadsbesturen en handelaarskantoren zochten mensen die goed konden lezen en schrijven. De arbeidsmarkt was echter niet oneindig groot. Ook de middeleeuwse student moest zijn ogen open houden. Ook hier niets nieuws onder de zon.

De moderne tegenhanger

De positie van de student lijkt al eeuwenlang onveranderlijk. Studenten staan en stonden niet bekend om hun grote beurzen, de student kwam in aanraking met onafhankelijkheid en bovenal; de student was jong genoeg om roekeloos te kunnen zijn. Al tijdens de opleiding kon en kan de student zich rekenen tot de aankomende elite van het land, een goede student had en heeft zijn mening dus klaar.

De bevoorrechte status als leerling van exclusief onderwijs, de jonge leeftijd en de opstandigheid van studenten, geeft de studentengemeenschap een afgezonderd karakter. Dit karakter spreekt tot de verbeelding, maar leidt ook tot onbegrip. Toch behoort de afzondering van studenten tot één van de oudste studententradities, een traditie die men deze weken van introductie probeert hoog te houden.