De geschiedenis van de vogelverschrikker: van houten bord naar knalapparaat

Sinds de mens duizenden jaren geleden zich aan landbouw waagde, kreeg het een nieuwe aartsvijand: de vogel. Vooral in het lenteseizoen, als gewassen nog niet volledig zijn ontsproten, kunnen vogels enorme schade aanrichten. De mens heeft door de eeuwen heen verschillende manieren bedacht om vogels bij hun gewassen weg te houden. De meest effectieve en iconische van de uitvindingen is zonder de twijfel de vogelverschrikker.

Onduidelijke oorsprong

De eerste vogelverschrikkers die tot op heden zijn ontdekt komen uit de Oudheid. Zowel in Europa als in Azië kwamen toen al vogelverschrikkers voor. De Oude Grieken zetten bijvoorbeeld houten figuren van Priapus, de god van vruchtbaarheid op hun landbouwgrond. Er zijn ook bewijzen dat de Vikingen figuren van de god Odin en zijn twee raven neerzetten. Het is niet bekend waar de eerste vogelverschrikker werd neergezet, maar gezien hun wijdverspreide gebruik zal dat zelfs meer dan 3000 jaar geleden moeten zijn.

Magische krachten

vogelverschrikker in the wizard of Oz

In Japan wordt de vogelverschrikker kakashi genoemd. De Japanners beeldden hun vogelverschrikker als eerste als een man van stro af. In een boek uit 712 (het oudste overgebleven boek van Japan) wordt Kuebiko, de Japanse god van kennis en landbouw, namelijk als een stroman afgebeeld die niet kan lopen en daarom stil in een veld staat. In de Europese Middeleeuwen ging sommigen ook uit van speciale krachten. In Duitsland werden vogelverschrikkers bijvoorbeeld gemaakt om eruit te zien als heksen. Deze heksen moesten de komst van de lente bespoedigen.

Het ontstaan van de stroman

De vogelverschrikker die wij kennen ziet eruit als een mens en is gemaakt van stro. De eerste stap naar deze vorm van vogelverschrikker in Europa zou zijn gezet in Groot-Brittannië. Om de vogels weg te jagen, gebruikte men in de middeleeuwen kinderen die over de velden heen renden en lawaai maakten. Sommige historici geloven dat er na de verspreiding van de pest te weinig kinderen over waren die de boeren wilden helpen als levende vogelverschrikkers. De oplossing was dat volwassenen zelf de wacht hielden, maar bij grotere landbouwgronden was dit niet praktisch. Zo ontstond het gebruik van de vogelverschrikker. Vroege modellen zagen er meer macaber uit omdat boeren schedels van dieren als hoofd gebruikten. Pas later kregen vogelverschrikkers overalls, shirts, hoeden van stro en zakdoeken om hun nek.

Ontwikkeling van de vogelverschrikker

Het gebruik van de stroman heeft zich in de loop van de geschiedenis over de hele wereld verspreid: Russen spreken bijvoorbeeld over de Pugalo, Indonesiërs over de Orang-orangan sawah, en in Groot-Brittannië gebruikt men namen als Hodmedod en Gallybagger. Pas na de Tweede Wereldoorlog raakte de klassieke stroman uit gebruik door technologische ontwikkelingen in de landbouw. Moderne vogelverschrikker producten zijn bijvoorbeeld knalapparaten, vogelverjagers met licht of geluid of scarey man (grote poppen, gevuld met lucht).

Symbolisch gebruik

De stroman is niet verdwenen uit ons collectief geheugen. Hij heeft zijn klassieke functie eigenlijk overstegen. De stroman wordt nu gebruikt als versiering bij Halloween, als woord om sommige politici te omschrijven en als inspiratie voor karakters in verhalen. Bovendien zijn er in Groot-Brittannië meerdere jaarlijkse vogelverschrikker-festivals.