Het schuttersgilde: een Nederlandse traditie

De nationale politie heeft zich enorm ontwikkeld sinds zijn ontstaan in 1810. Samen met minister Van der Steur besloten zij dat de politie een uitschuifbare wapenstok krijgt vanaf 2018, maar niet de geteste taser en spijkermat. Voor de tijd van de nationale politie kreeg men geen mooie gestandaardiseerde uitrusting van de overheid. Voordat Napoleon een nationale politie verplicht maakte, droeg het lokale schuttersgilde de verantwoordelijkheid voor de bescherming van de lokale orde.

Ontstaan schutterijen

Het schuttersgilde was één van de eerste gilden die ontstond, met als doel geloof en gerechtigheid te beschermen. Deze schutterijen werden al voor het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden opgericht, vermoedelijk tussen de 11e en 13e eeuw. Het is geen toeval dat ze in dezelfde periode als steden tot stand kwamen. Nadat plaatsen hun stadsrechten verkregen, moesten zij hun eigen verdediging gaan verzorgen. De eerste schuttersgilden ‘beschutten’ de burgerij, maar hun takenpakket werd al snel uitgebreid met de verdediging van muren en grachten.

Uitrusting en indeling

Het woord ‘schutten’ kan ook zijn oorsprong hebben in de wapens die het gilde gebruikte voor hun taken, namelijk schutterswapens als bogen en geweren. De mannen die zich bij het gilde aansloten waren vrijwilligers, die naast deze taak ook een andere ambacht vervulden. Vaak moesten, met een aantal uitzonderingen zoals de geestelijkheid, alle ambachten bijdragen aan óf het schuttersgilde óf het brandspuitgilde in een soort rotatiesysteem. Het was echter wel een vereiste dat iemand burger van de stad was en het geld had om zijn eigen wapen en de juiste kleding aan te schaffen. De leden werden eerst ingedeeld op het verschil in wapens, zoals de voetboog, kruisboog en piek. Later werd er een indeling per wijk gehanteerd en kreeg het schuttersgilde ook de verantwoordelijkheid over de kanonnen op de muren.

Rangen

Aangezien men voor het werk niet betaald kreeg, stond niet iedereen te springen om schutter te worden. Alleen de functie als kapitein van een wijk, die werden verkozen door het stadsbestuur, was gewild. Leden van de plaatselijke elite vervulden vaak deze tweejarige functies. Het gold als een opstapje voor prestigieuzere banen binnen het stadsbestuur.

Sociale functie schuttersgilde

Het voordeel voor de gewone schutter was dat de schutterij in de wijk gold als een plek waar men allerlei zaken kon bespreken. Hier werden wel eens belangrijke contacten gelegd voor het werk buiten de schutterij. Bovendien dacht het gilde ook aan zijn armere leden: er was speciale kas die alleen gebruikt werd om leden die het financieel moeilijk hadden bij te staan. Om zich te vereeuwigen en om het aanzien van een gilde te vergroten, lieten vele schutterijen zich met de hele groep vastleggen op een schilderij. Het beroemdste voorbeeld hiervan is de Nachtwacht.

Religieuze roeping

Zoals alle gilden hadden ook de schutterijen hun eigen beschermheilige. Religie was hoe dan ook onlosmakelijk met de schuttersgilden verbonden. Leden waren vrijwel altijd aanhangers van het rooms-katholieke geloof. Toen de godsdienstoorlogen ontstonden na de Reformatie bleek dat het bestaan van de schuttersgilden afhing van het succes van de katholieken. Waar de protestanten de scepter zwaaiden, verdwenen de schuttersgilden namelijk één voor één. Gedurende deze tijd nam ook het aantal gilden op het platteland en op de handelswegen toe. Zij beschermden handelskonvooien en dorpen van de rovende bendes, die veel voorkwamen in tijden van oorlog.

Einde van de schutterijen

Zoals eerder vermeld ontstond er een nationaal politiekorps in 1810. In het rijk van Napoleon was het gewoon dat de regering van een land een eigen politiekorps voor het hele land vormde. Alle schuttersgilden die nog over waren, werden ineens verboden. Nadat Nederland haar vrijheid terug kreeg, besloot de regering dat een nationale politie eigenlijk geen gek idee was. De schutterijen kwamen pas aan het einde van de 20ste eeuw terug, toen enthousiastelingen besloten het historische beeld van een stad of streek te laten herleven door de oude gildes in ere te herstellen, zij het zonder officiële functie. Zo bestaat bijvoorbeeld sinds 1935 de Noordbrabantse Federatie van Schuttersgilden, die probeert de onafhankelijke schuttersgilden in de regio in aanzien te doen toenemen. De gilden organiseren jaarlijks evenementen als schietkampioenschappen en optochten.