De Moskouse metro: meer dan 80 jaar Russische geschiedenis

Eens gebouwd voor de arbeiders van de Sovjet Unie, vormt de metro van Moskou vandaag de dag nog steeds de belangrijkste verkeersader voor werkend Moskou. Maar de metro van Moskou is niet zomaar een manier om van A naar B te reizen. Bij het bouwen van de prachtig versierde stations werden kosten noch moeite gespaard zijn. Hiernaast tonen de Moskouse metrostations de architectonische, politieke en intellectuele ontwikkelingen van de afgelopen 80 jaar.

Intensief gebruikt metronet

De Moskouse metro is een van de meest uitgebreide en intensief gebruikte metronetwerken ter wereld. Elke werkdag maken meer dan 10.000 metrotreinen en 8 miljoen reizigers gebruik van de historische metro. De Moskouse metro werd geopend op 15 mei 1935 en functioneert inmiddels al meer dan 80 jaar als het belangrijkste transportmiddel van Moskou. Niet alleen de leeftijd en de efficiëntie van de Moskouse metro zijn bijzonder, maar de weldadig versierde stations vertellen ieder een deel van de geschiedenis van Rusland. De 200 stations zijn ieder op een unieke manier ontworpen, waarbij de oudste stations voorbeelden zijn van stalinistische barok. Zo staat het station Plein van de Revolutie volledig in het teken van de helden van de Russische Revolutie. Ze zijn afgebeeld in grote bronzen sculpturen. Het Kievskaja station symboliseert de vriendschap tussen de Sovjetrepublieken Rusland en Oekraïne. In grote mozaïeken wordt de eenheid tussen de twee broederlanden benadrukt.

Stalins prestigeproject

De bouw van de Moskouse metro was een van de belangrijkste prestigeprojecten van de Sovjetleider Josef Stalin in de jaren dertig en onderdeel zijn eerste vijfjarenplan. Zodoende werd er veel geld en mankracht vrijgemaakt voor het realiseren van het project. Het doel van het eerste vijfjarenplan was de modernisering en industrialisering van de Sovjet Unie. Hieronder viel ook de vernieuwing van het openbaar vervoer in Rusland. Naast de praktische functie van de metro, diende de metro ook als een belangrijk propagandamiddel. Het Moskouse metronetwerk zou een hoogtepunt van techniek en architectuur worden en daarnaast dienen als een permanente herinnering aan de heroïsche prestaties van het socialisme.

Heel Moskou bouwt de metro.

Een nieuwe fase van de Sovjet-architectuur

De plannen voor een Moskouse metro waren niet ontsproten uit het brein van Stalin, deze plannen stammen al uit het Tsaristisch Rijk van voor de revolutie. Door de Russische Burgeroorlog en de Eerste Wereldoorlog werden de plannen voor een metro in de ijskast gezet, de prioriteiten van de Russen lagen elders. Toen eind jaren ’20 de relatieve rust terugkeerde in de Sovjet Unie en het aantal inwoners van Moskou bleef groeien werd de aanleg van een metrostelsel opnieuw relevant. Na een werkbezoek naar de metrostelsels van New York en Londen verklaarde de stadsraad van Moskou, ‘’Het lijkt dat in kapitalistische landen als zinloos beschouwd wordt om meer dan het minimale te besteden aan openbaar vervoer. De bouw van de Moskouse metro huldigt een nieuwe en hogere fase in van de Sovjet-architectuur, die zal worden gemanifesteerd in de aanleg van de metro.’’

Mozaïek in het Kievskaja station

Bouw van metro onder grote druk

In december 1932 was het zover, onder de leiding van de volkscommissaris van verkeer Lazar Kaganovitsj begon de bouw van de metro. Om de metro te kunnen bouwen was enorm veel mankracht nodig. In 1933 waren er 75.000 mensen betrokken bij de bouw van de metro, dit waren veelal arbeiders uit republieken aan de rand van de Sovjet Unie zoals Kazachstan. De omstandigheden waarin de arbeiders moesten werken waren slecht en de bouwgereedschappen waren primitief.  De Nederlandse ingenieur Dirk Schermerhorn, broer van de latere premier Wim Schermhorn, was tussen  1932 en 1935 ook betrokken bij de aanleg van de metro. Zijn betrokkenheid liep echter niet goed af. Door zijn directe chef Lazar Kaganovitsj werd Schermerhorn verantwoordelijk gesteld voor een ongeluk bij de onder grote druk gebouwde metro. De geplande opening van de metrolijn op 7 november 1936, de dag van de revolutie, kon hierdoor niet doorgaan. Schermerhorn werd opgepakt voor onder meer spionage en economische sabotage en op 26 november 1937 geëxecuteerd.

Het in art deco opgetrokken Majakovskaja station

Ondergrondse hemel

Doordat er nog geen ondergronds vervoersstelsel bestond in Moskou had Stalin de vrije hand in het ontwerpen van deze ‘ondergrondse wereld’. Stalin gebruikte deze vrijheid door het metrostelsel in te richten als een utopisch-communistische wereld. Als reizigers onder de grond kwamen zouden ze terecht komen in een ondergrondse hemel waar de ideale communistische samenleving uitgebeeld werd. Om dit effect te bereiken werden kosten noch moeite gespaard. Marmer, goud, zilver en fresco’s in classistische stijl werden ingezet om de arbeider te verwonderen. Veel van deze dure bouwmaterialen werden verkregen door het slopen van keizerlijke en religieuze gebouwen van het oude regime. Zo was het marmer dat gebruikt werd voor de bouw van het station Park Kultury afkomstig van de Christus Verlosserkathedraal. Deze kathedraal, gebouwd in 45 jaar, werd door de communisten in slechts vier maanden tijd volledig afgebroken.

De metrostations, ieder opgetrokken in een uniek thema, vertellen ieder een eigen deel van de Russische Sovjetgeschiedenis. Om al deze verhalen te leren kennen is de beste manier vooralsnog om de Moskouse metro met eigen ogen te aanschouwen.