Abel Tasman ontdekt Tasmanië en Nieuw-Zeeland

Abel Tasman (1603-1659) was een Nederlandse ontdekkingsreiziger in dienst van de Vereenigde Oost-Indische Compagnie. Tussen 1633 en 1652 heeft hij tijdens zijn ontdekkingsreizen onder andere Tasmanië, Nieuw-Zeeland, enkele kleinere eilanden en delen van de Australische kust ontdekt en in kaart gebracht.

Een route naar Zuid-Amerika

De expedities van Tasman hadden als hoofddoel een mogelijke oostelijke route naar Zuid-Amerika te verkennen, onder andere uit belangstelling voor het Spaanse zilver. Daarnaast kreeg Tasman de opdracht om het huidige Australië, waarvan de westkust al in kaart was gebracht, verder te ontdekken en om vast te stellen of het land deel uitmaakte van het vermeende terra australis incognita (het Onbekende Zuidland). Al in de Oudheid geloofde men dat - om alle continenten in evenwicht te houden - een enorm continent ter grootte van Eurazië in het zuidelijk halfrond te vinden moest zijn. De VOC hoopte dat door Tasman’s reis dit onbekende continent voor de handel geopend en vervolgens geëxploiteerd zou kunnen worden. Tasman ging op avontuur naar een deel van de wereld waar weinig over bekend was en waar geen Europeaan ooit was geweest.

Ontdekking van Tasmanië

Aan de expeditie van 10 maanden in 1642 en 1643 dankt Tasman zijn bekendheid. In augustus 1642 vertrok hij met zijn bemanning en twee schepen uit Batavia (het huidige Jakarta). Eind november deed Tasman zijn eerste ontdekking: het eiland Tasmanië. Eenmaal aan land werden sporen van menselijke aanwezigheid gevonden, maar de bewoners lieten zich niet zien. Na het planten van een vlag zeilden de schepen weer verder.

Stateneiland ontdekt?

Na 9 dagen was opnieuw land in zicht: het zuidelijke eiland van Nieuw-Zeeland. Dit eiland werd onterecht Stateneiland genoemd: men dacht Zuid-Amerika, en het eiland aan de kust van Argentinië dat Stateneiland heet, te hebben bereikt. Deze keer probeerde de bemanning wel contact te leggen met de inwoners. Maar het bespelen van de trompet door de bemanning werd hoogstwaarschijnlijk als een oorlogsverklaring geïnterpreteerd en de Maori’s vielen aan. Drie bemanningsleden werden gedood en de scheepsartillerie was nodig om de Maori’s op afstand te houden.

Doel bereikt

Tasman en zijn mannen reisden verder naar het noorden. De waterscheiding tussen de noordelijke en zuidelijke eilanden van Nieuw-Zeeland werd door sterke wind en een te sterke stroming niet nader verkend. Tasman vermoedde wel dat dit een doortocht was naar de Stille Oceaan en Zuid-Amerika, maar dat werd pas 100 jaar later door James Cook bevestigd. In januari 1643 voer de expeditie voorbij Nieuw-Zeeland en ontdekte nog enkele kleinere eilanden. Maar belangrijker was de ontdekking van een sterke zuidoostelijke stroming op open zee: dit was de mogelijke doorgang naar Zuid-Amerika. Hiermee had Tasman zijn hoofddoel volbracht en hij keerde terug naar Batavia. Ook zijn andere doel, het ontdekken van het Onbekende Zuidland, was deels volbracht. Toch ‘deels’, omdat het bestaan ervan sterk in twijfel werd getrokken naar aanleiding van Tasman’s ontdekkingen.

Een mislukte expeditie?

Ondanks interessante ontdekkingen en een succesvol verlopen reis was Tasman’s expeditie vanuit het oogpunt van de VOC een mislukking. Zijn verkenningen waren te oppervlakkig en er was te weinig onderzoek gedaan naar kustlijnen, inhammen, doorvaarten en handelsmogelijkheden. Maar ondanks dat Tasman te weinig aan land was gegaan en geen geschikt handelsgebied had gevonden, kunnen we met een gerust hart vaststellen dat voor cartografische doeleinden de expeditie van Abel Tasman een succes was. De wereld was weer iets kleiner geworden.