De Olieman bracht licht en warmte aan huis

Verdwenen beroep - Een oliemannetje is nog steeds een bijnaam voor mensen die zich inspannen om bijvoorbeeld moeizaam verlopende onderhandelingen vlot te trekken. Vroeger was de olieman een heus beroep. Wat deed de olieman eigenlijk?

Voor de ontdekking van de aardgasbel in Slochteren, was de Nederlandse energievoorziening vooral op kolen en olie gebaseerd. De kolenboer ging langs de deur om zijn waar af te leveren, maar niet overal stond een grote kolenkachel in huis. Veel fornuizen en kachels werden ook op olie gestookt. Zij werden bezocht door de olieman. Die bracht een kannetje stookolie aan huis.

Olie voor gebruik in huis

Olie werd in het huishouden voor veel verschillende doeleinde gebruikt. Uiteraard werd olie gebruikt voor de verwarming en op te koken, maar tot na de Tweede Wereldoorlog was olie ook een belangrijke brandstof voor verlichting. Het duurde even voordat heel Nederland was aangesloten op het elektriciteitsnet, en in veel huizen hingen tot aan de tweede helft van de twintigste eeuw nog lampen die op petroleum brandden. Gas- en elektrische lampen brandden dan wel feller en veiliger, maar waren voor veel mensen nog te duur.

De olieman heeft een Fordje opgedaan

Vroeger ging dat vaak met een handkar waarop een groot vat voor de olie was gemonteerd. Naarmate de omzet van de oliemannen groeide, groeide ook de vervoersmiddelen. De handkarren werden paardenkarren en later werden de karren weer vervangen door auto’s en later grotere tankwagens. Die overgang naar gemotoriseerd vervoer was nog het onderwerp van milde spot in een cabaretliedje uit de jaren ’30. Louis Davis zong toen het liedje ‘De olieman heeft een Fordje opgedaan’, naar een tekst van Jacques van Tol. Daarin wordt gezongen hoe een olieman vol trots een oud autootje koopt.

Het einde van de olieman

De komst van aardgas deed de olieman in Nederland goeddeels de das om. Vanaf de jaren ’60 en ’70 werd Nederland aangesloten op het aardgasnetwerk, dat aangelegd werd na de ontdekking van het grootste aardgasveld van Nederland in Slochteren. Tegelijk werden ook de veiligheidseisen van het vervoer van gevaarlijke stoffen –en dus van petroleum- strenger. Oliehandelaren moesten naar nieuw vervoer op zoek, en dat was in sommige gevallen een te grote investering. Daardoor verdwenen de oliemannen uit het straatbeeld.

Andere oliemannen

Het beroep van de olieman is nog niet helemaal uitgestorven. In de machinebouw, maar ook op grote zeeschepen speelt de olieman nog een rol van betekenis. Daar moet hij grote draaiende onderdelen onderhouden en ervoor zorgen dat er de bewegende delen goed gesmeerd blijven. Daar had VVD-politicus Hans Dijkstal ook zijn bijnaam aan te danken. Hij wist veel compromissen te sluiten en hield daarmee het kabinet Kok-I draaiend.