De kop-hals-rompboerderij komt veel voor in Friesland en West-Groningen.

De geschiedenis en de functie van de kop-hals-rompboerderij

Themamaand monumenten – In het Friese en Groningse landschap zijn ze veelvuldig te bewonderen: kop-hals-rompboerderijen. Dankzij deze boerderijen kon er aanzienlijk meer graan worden opgeslagen.

De kop-hals-boerderij bestaat uit drie delen. De woonruimte, het voorste deel, vormt 'de kop'.' Het werkgedeelte bevindt zich in 'de hals.' Hier werden onder andere boter en kaas gemaakt. In de 'romp' staan de veestallen. De voorkant van dit boerderijtype bestaat uit een aantal topgevels. Het uilenbord, dat bescherming biedt tegen regen en wind, mag niet ontbreken. Dit driehoekige bord zat op bepaalde gedeelten van het dak. Uilen konden door het bord heen vliegen en hielden de muizen op afstand.

Ontstaan

Over het ontstaan van de kop-hals-rompboerderijen is weinig bekend. Dit boerderijtype is onderdeel van de Noordelijke huisgroep. Het is een variant van de langhuisboerderij. Bij dit boerderijtype liggen de woonkamer en het werkgedeelte onder één doorlopend dak. Een andere belangrijke wijziging was dat het woongedeelte niet recht voor de schuur stond. Omdat landbouwmethoden in de zestiende eeuw verbeterden, hadden boeren behoefte aan meer opslagplaats voor hun oogst. De kop-hals-rompboerderij bood deze mogelijkheid door de bouw van een achterstuk.

Drie delen

De schuur van de kop-hals-rompboerderij was onder te verdelen in drie beuken. In de eerste zijbeuk, recht achter het woonhuis, stond het vee. Kenmerkend voor de kop-hals-rompboerderij was dat de koeien twee aan twee met hun kop naar de zijgevel stonden. In de andere zijbeuk werd de oogst gelost en de graan gedorst. De middenbeuk was bestemd voor de oogst en de paardenstallen. Aan de voorzijde van de schuur bevond zich de melkkelder.

Varianten van de kop-hals-rompboerderij

In Oost-Friesland en in het westen van Groningen staan veel afgeleiden van de kop-hals-rompboerderij. Bij deze boerderijen zijn de kop en hals van buiten niet gescheiden. Hierdoor lijkt het alsof er geen 'hals' bestaat. In de 'kop' zijn het woon- en werkgedeelte alsnog ver van elkaar verwijderd. Hierdoor bestaat er toch nog een 'halsfunctie' In mindere mate is de Bildtse boerderij, die vanaf 1500 in de Noord-Friese gemeente Het Bildt voorkwam, verwant aan de kop-hals-rompboerderij. Ook bij de Bildtse boerderij staat het woonhuis haaks op de boerderij.

Kop-hals-rompboerderij als museum

In het Openluchtmuseum in Arnhem is een zeventiende-eeuwse kop-hals-rompboerderij uit Midlum te bewonderen. Deze boerderij is in 1963 afgebroken en overgeleverd aan Arnhem.