Amerika’s Dust Bowl: ongekende krachten van economie en natuur

De wereldwijde economische crisis van de jaren dertig, veroorzaakt door de beurskrach van oktober 1929, kent veel gezichten. Een daarvan is de armoede op de ‘Great Plains’ in de VS. Goedkope grond en speculatie hadden geleid tot intensieve landbouw, die de wilde grasvlakten veranderde in miljoenen hectare landbouwgrond. Toen een jarenlange periode van droogte aanbrak, zorgen zon en wind voor gigantische zandstormen. Landbouw werd onmogelijk, terwijl het stof het dagelijks leven ontwrichtte. De wetten van de economie en de natuur lieten zich gelden.

Op zondag 14 april 1935 was er eindelijk een heldere dag in de gehuchten en steden op de prairievlakten van Oklahoma, Colorado, Texas en New Mexico. De bewoners konden weer over de vlaktes kijken die tot voor kort zulke rijke graanoogsten hadden opgeleverd. Dat was verleden tijd. Van de landbouwgrond was na jaren van droogte niets anders over dan droog, poederachtig zand waarin niets meer wilde groeien. De wind had vrij spel, tilde het zand op en creëerde allesverslindende zandstormen. Het stof drong door tot in de huizen en de longen, vee werd blind en stierf. Mensen zagen soms letterlijk geen hand voor ogen. Statische elektriciteit maakte handen schudden onmogelijk en vernietigde de weinige gewassen die nog groeiden. Steeds meer bepaalden armoede, honger en ziekte het leven. Wie of wat had deze ongekende krachten ontketend?

Indianen en bizons verdwijnen

De Great Plains lopen geografisch gezien dwars door de VS, van de staat Texas in het zuiden tot over de grens met Canada. Oorspronkelijk hield alleen het stugge prairiegras het uit in dit droge en winderige gebied. Het gras was voedsel voor bizons waarop werd gejaagd door indianen. Eind negentiende eeuw werd de eeuwenoude balans verstoord. De indianen werden verjaagd en miljoenen bizons werden afgemaakt. Enorme ranches met grote kuddes vee namen hun plaats in. De overheid moedigde kolonisatie van de Great Plains aan, onder andere via Homestead Acts. Die regelde goedkope grond voor mensen op zoek naar een zelfstandig bestaan. Omdat vee uiteindelijk niet bestand bleek tegen het harde klimaat, kwamen grote stukken land beschikbaar voor landbouw. Door overheidscampagnes en agressieve verkoop trokken wereldwijd mensen naar een gebied dat volgens velen niet geschikt was voor landbouw. Zo leek het althans.

Dust Bowl

Hoge graanprijzen zorgen voor winst

De nieuwe bewoners ploegden grasland om voor graanproductie. De tractor en de spoorwegen maakten het mogelijk de productiekosten te verlagen. Tegelijkertijd steeg de graanprijs, onder meer door een de vraag tijdens de Eerste Wereldoorlog. De overheid riep op nog meer graan te produceren om daarmee de soldaten te voeden en de oorlog te winnen. Tijdens de oorlog garandeerde de overheid zelfs een vaste hoge prijs. De hoge winsten brachten welvaart en maakten investeringen in tractoren en combines mogelijk. Daarna kwamen de hypotheken. De boeren gingen van een half in de grond gegraven woning naar een houten huis en van paard en wagen naar een T-Ford. Nog meer grond werd omgeploegd. De vette jaren zouden echter niet eeuwig blijven duren.

Dalende graanprijzen en nog meer productie

Gestaag daalden de graanprijzen toen vraag en aanbod in de jaren twintig naar de juiste balans zochten. Om hun inkomsten op peil te houden, verdubbelden boeren in sommige gebieden de omvang van hun akkers. Omdat het weer nog steeds gunstig was door voldoende regen, braken de oogsten record na record. Het aanbod was zo overweldigend, dat sommigen het overtollige graan gebruikten als brandstof voor de kachels. Totdat het in 1931 stopte met regenen.

Terug naar normale regenhoeveelheden

De natte jaren twintig bleken een afwijking. Er brak een periode van normale droogte aan die jarenlang stand hield. De stevige wind en temperaturen die konden oplopen tot boven de 50 graden, droogden de toplaag van de aarde uit. Waar eerder het prairiegras het vocht en het zand vasthield, werd de losse bovenlaag nu de bron van wervelende stormen die over honderden kilometers enorme hoeveelheden zand verplaatsten.

Van vruchtbare aarde naar dorre zandvlaktes

De eerste storm was in september 1930. In 1933 waren het er 38, in 1936 liep het aantal op tot 5 per maand. In mei 1934 voerde een storm 350 miljoen ton aarde mee met windvlagen van 180 kilometer per uur. Zelfs New York, Washington en schepen tot 500 kilometer uit de Atlantische kust werden bedekt met stof. De zwaarste storm vond plaats op Black Sunday, zondag 14 april 1935, de dag die zo stralend was begonnen. In één middag stortte een storm die zondag 300.000 ton zand uit. De oogsten werden steeds kleiner. De prairiehazen en sprinkhanen die steeds minder natuurlijke vijanden hadden, hielpen de boeren niet. De Great Plains veranderden in een dorre zandvlakte. De situatie werd nog verergerd door de economische crisis.

Van heldhaftige pionier tot hulpbehoevende boer

De Grote Depressie zorgde ervoor dat banken massaal failliet gingen. Spaargeld verdween omdat banken ermee hadden gespeculeerd op de beurs. Die was in oktober 1929 ingestort. Zonder spaargeld en inkomsten konden de boeren de hypotheken waarmee ze hun land in de jaren ’20 hadden gekocht, niet terugbetalen. De situatie van de voorheen heldhaftige pioniers werd steeds nijpender. De overheid probeerde verlichting te brengen door het resterende vee op te kopen. Boeren kregen subsidie om geen gewassen te planten zodat de prijs van het graan weer omhoog ging. Voor de Great Plains een sarcastische logica. Ook kwamen er financiële bijstand en gesubsidieerde banen voor werk aan weg en spoor. Tot slot werd grond teruggekocht en konden inwoners van de Great Plains subsidies krijgen om te vertrekken of ergens anders grond te kopen.

Massale verhuizing

Gestimuleerd door de overheid en alle ellende vertrokken de inwoners massaal. Het aantal vertrekkers liep op tot vijftigduizend mensen per maand. Deze ‘Okies’, de oorspronkelijke benaming voor mensen uit Oklahoma, kregen echter weinig sympathie. Overal in de hele VS was er als gevolg van de Grote Depressie sprake van torenhoge werkloosheid. Veel staten konden niet gebruiken een nieuwe groep op zoek naar werk en inkomen. Hun landgenoten behandelden de Okies als tweederangsburgers en omschreven ze als achterlijk en met de Bijbel zwaaiende ‘hillbillies’. De Great Plains werden ondertussen een dorre vlakte met verlaten spookdorpen en ontzielde steden.

Dustbowl

Werken aan een structurele oplossing

De overheid koos uiteindelijk voor een fundamentelere aanpak. Volgens deskundigen kon het tot 1000 jaar duren voordat er een paar centimeter nieuwe bovengrond was die het zand en vocht vasthield. En alleen als de boeren samenwerkten. Met ‘operatie Dust Bowl’ werden grote stukken land onder handen genomen en ingezaaid met nieuwe grassoorten. Daarnaast plantte de overheid 220 miljoen bomen. Die moesten ervoor zorgen dat de wind werd gebroken, de erosie zou stoppen en duizenden mensen voorlopig werk en inkomsten hadden.

Een nieuwe ramp in de dop?

Aan het eind van de jaren dertig keerde de regen terug. De Great Plains herstelden echter nooit helemaal. Zandstormen blijven voor overlast zorgen. Door alle inspanningen, vooral de samenwerking tussen boeren, zijn er midden in de Dust Bowl nu wel ´Nationale Graslanden´ die, net als de nationale parken, door de overheid worden beheerd. Ook de bomen dienden hun doel, al werd een groot deel weer gekapt op het moment dat graanproductie weer rendabel werd. De lappendeken van kleine boeren verdween. Een aantal grote zakelijke boerderijen wordt op de been gehouden door grote overheidssubsidies. Voor de irrigatie van hun land pompen zij veel water uit de Ogallala Aquifer, het grootste ondergrondse waterreservoir van de VS onder de Great Plains. Het is goed voor 30% van het water dat wordt gebruikt door de Amerikaanse landbouw. Het gebruik is echter zo groot, dat het reservoir binnen honderd jaar is uitgeput. Opnieuw worden de krachten van economie en natuur getart.

Bronnen en meer informatie:

- Egan T., The Worst Hard Time. The Untold Story of Those Who Survived the Great American Dust Bowl, New York, 2006
- Blom, P., Alleen de wolken. Cultuur en crisis in het westen 1918-1938, Londen, 2014, pp. 412-439
- The Plow that broke the Plains, 1936