Derde Engelse Zeeoorlog

In 1672 brak voor de derde maal in twintig jaar tijd de oorlog uit tussen Engeland en de Nederlandse Republiek. Tijdens de Gouden Eeuw hadden beide naties elkaar herhaaldelijk om de hegemonie ter zee bevochten. Deze keer maakte de Engelse oorlogsverklaring echter onderdeel uit van een gecoördineerde coalitieaanval op de Republiek, die haar voortbestaan ernstig bedreigde.

Wisselende bondgenootschappen

Vijf jaar hiervoor hadden deze traditionele rivalen juist toenadering tot elkaar gezocht. De Nederlandse raadspensionaris Johan de Witt zag namelijk een ander gevaar opdoemen: de ambitieuze Franse koning Lodewijk XIV, die in 1667 grote stukken van Vlaanderen had veroverd. Om een buffer tussen het agressieve Frankrijk en de Republiek te behouden, bracht de Witt daarop een verbond van de Republiek, Engeland en Zweden bijeen, dat Lodewijk dwong om het merendeel van zijn veroveringen op te geven.

Diep gekrenkt besloot Lodewijk daarop de Republiek op haar knieën te dwingen. Hiervoor sloot hij in 1670 een geheime overeenkomst met de altijd in geldnood verkerende Engelse koning Karel II. Deze zou, in ruil voor financiële steun, zijn verbond met de Republiek verlaten, om zich in plaats daarvan aan Franse zijde in de oorlog te mengen. Een gecombineerde Frans-Engelse vloot zou een invasie via zee lanceren, terwijl Frankrijk, Keulen en Münster vanuit het oosten zouden aanvallen.

Een onverwacht harde noot

In 1672, wat in Nederland als het rampjaar de geschiedenis in zou gaan, bleek de Republiek echter een onverwacht harde noot om te kraken. Ter land weerhield het doorsteken van de dijken Lodewijk er op het nippertje van de gehele Republiek te bezetten. In de Noordzee wist de vloot onder Michiel de Ruyter ondertussen met succes de Nederlandse kust te verdedigen. Op 7 juni 1672 wist hij de gecombineerde Frans-Engelse vloot in de slag bij Solebay zo zwaar toe te takelen, dat deze de rest van het jaar niet meer in actie kon komen. Hoewel numeriek elke keer in de minderheid, versloeg de Ruyter in het jaar daarop de Frans-Engelse vloot in drie zeeslagen. Daarmee was het gevaar van een invasie afgewend.

Tweedracht

De Ruyter werd hierbij geholpen door het enorme onderlinge wantrouwen tussen de Engelsen en Fransen. De Franse vloot stond namelijk onder strikte orders van Lodewijk om geen grote risico’s te nemen. Toen de Franse schepen zich bij de slag van Kijkduin (21 augustus 1673) vroegtijdig terugtrokken, leidde dit tot grote woede bij hun Engelse bondgenoten. De oorlog was van begin af aan al uiterst impopulair geweest onder de Engelse bevolking en dit ogenschijnlijke Franse verraad deed het laatste restje steun verdampen. Toen het parlement weigerde om Karels oorlog verder te financieren, was deze in 1674 gedwongen om vrede te sluiten met de Republiek.

Overwinning of nederlaag?

Hoewel de Republiek de storm had doorstaan, had deze viervoudige aanval haar toch ernstig verzwakt. De Engelsen namen in de daaropvolgende jaren geleidelijk het stokje over als voornaamste maritieme handelsnatie. Ondanks dat de Republiek alle slagen had gewonnen, verloor ze toch haar maritieme hegemonie.  

Leestip:

Leestip:

Zeevarenden achter de tralies – De krijgsgevangenen van de grote zeeoorlogen, 1652-1674
Auteur: Gijs Rommelse
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048365
Winkelprijs: €15,–

Bestel 'Zeevarenden achter de tralies'

Bronnen

• Geheugen van Nederland: Nederland en Engeland, de band tussen twee naties.
• Historisch Nieuwsblad: Hoe de Republiek het rampjaar overleerfde
• Global Maritime Historhy: The British fleet at the battle of the Texel/Kijkduin 

Afbeelding

Schilderij van de slag bij Solebay, [Public Domain] via Wikimedia Commons