M. Vasalis: grote dichteres met klein oeuvre

De herfstmaanden worden traditioneel gezien als een periode van mistroostigheid en melancholie. Dat levert soms mooie overpeinzingen op. Het is immers de tijd voor lezen en zeker voor gedichten. Of je die nu zelf schrijft of leest. Van M. Vasalis bijvoorbeeld. Deze dichteres behoort tot de grootste Nederlandse poëten van de vorige eeuw. En dat terwijl ze in haar leven ‘slechts’ drie dichtbundels heeft uitgebracht. Wie is deze beroemde dichteres eigenlijk?

Vergezichten en gezichten

De Nederlandse dichteres M. Vasalis schreef het grootste deel van haar oeuvre tijdens de jaren ’40 en ’50. Hoewel ze dus meer dan een halve eeuw oud zijn, bevatten de gedichten in Vergezichten en gezichten, wijsheden die nog steeds actueel zijn. Hierdoor zijn haar bundels ook tegenwoordig een waardevolle investering. Liefhebbers nemen ze dan ook nog altijd mee in een Cowboysbag of andere tas, om het overal maar te kunnen openslaan. Vergezichten verscheen in 1954 bij uitgeverij Van Oorschot. Vooral de natuur speelt een grote rol in deze bundel. Van daaruit ga je het innerlijke leven binnen, zo menen veel kenners.

Ook rouw en verdriet komen prominent aan bod. Het gedicht ‘Sotto voce’ is misschien wel het meest bekende gedicht van Vasalis. Vandaag de dag herkennen veel Nederlanders de tekst nog steeds. Dit gedicht wordt regelmatig bij begrafenissen voorgelezen. Hierin staan onder meer deze regels:

Zoveel soorten van verdriet,
ik noem ze niet.
Maar één, het afstand doen en scheiden.
En niet het snijden doet zo’n pijn,
maar het afgesneden zijn.

Pseudoniem van Margaretha Leenmans

M. Vasalis was het pseudoniem van Margaretha Droogleever Fortuyn-Leenmans. Margaretha werd geboren op 13 februari 1909 te Den Haag. In 1927 begon ze medicijnen te studeren in Leiden, waar ze al gauw gefascineerd raakte door de menselijke geest. Daarom besloot Margaretha zich in psychiatrie te specialiseren, waardoor ze in 1934 aan de slag kon in een psychiatrisch ziekenhuis. Tussen de medische werkzaamheden door, begon ze met het schrijven van gedichten, waarvan de eerste vijf in 1936 werden gepubliceerd in het tijdschrift Groot Nederland. Omdat de redactie haat initialen M.L. niet als pseudoniem accepteerde, schreef ze onder de valse naam Vasalis, de Latijnse vertaling voor de achternaam Leenmans. De reden voor deze valse naam was dat Margaretha niet wilde laten blijken dat haar gedichten van een vrouw afkomstig waren.

In 1938 kreeg Margaretha een aanstelling als arts in Amsterdam. Even voor de Tweede Wereldoorlog trouwde ze met de latere hoogleraar neurologie Jan Droogleever Fortuyn.

Drie gedichtenbundels, en eentje na haar dood

Gezien de bekendheid van Vasalis, is het opmerkelijk dat ze in haar leven slechts drie dichtbundels heeft gepubliceerd. In 1940 bracht ze haar eerste bundel uit: Parken en woestijnen. Haar eerste publicatie was meteen een succes: ze ontving er de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs voor en binnen vijf jaar werd het boek negen keer herdrukt. De tweede, De vogel Phoenix, verscheen in 1947 en kreeg wederom lovende recensies. Haar derde bundel Vergezichten en gezichten kreeg echter meer kritiek te verduren. Het werk verscheen in 1954, toen het literaire klimaat aan het veranderen was. Een nieuwe generatie, de zogenaamde Vijftigers, trad op de voorgrond. Zij zagen Vasalis als een symbool van de oudere generatie en bekritiseerde haar daarom stevig. Desalniettemin ontving ze in 1955 de poëzieprijs van de gemeente Amsterdam voor haar derde bundel.

Vasalis Leiden plaquette

In de jaren daarop ging het schrijven Vasalis steeds moeilijker af. Ze besloot zich weer op de psychiatrie te richten en ging aan de slag als kinderpsychiater, eerst in Assen en vanaf 1961 in Groningen. Margaretha zou tot haar zeventigste blijven werken. In deze jaren ontving ze diverse prijzen voor haar oeuvre. Margaretha overleed uiteindelijk op 16 oktober 1998. Na haar dood maakten haar kinderen een selectie uit haar nooit gepubliceerde gedichten en gaven deze in 2002 postuum uit onder de titel De oude kustlijn.

Vasalis als moeder, arts en dichteres

Vasalis spreekt bij velen tot de verbeelding, niet alleen om haar gedichten, maar zeker ook om het feit dat ze naast schrijver ook moeder en arts was. Een druk bestaan, dat in de eerste helft van de twintigste eeuw zeker niet gebruikelijk was voor een vrouw. Haar kleine oeuvre werd hierdoor enorm populair en is dat altijd gebleven. Nog altijd dragen veel liefhebbers een bundeltje van Vasalis mee in hun rugzak dames of rugzak heren.

In Rhoden bij Groningen is een gedenksteen geplaatst en in haar studiestad Leiden is er een bronzen portret van Vasalis te vinden. Ook een trein van Arriva draagt de naam M. Vasalis.