Historische achtergrond van ‘Barbertje moet hangen’

Als iemand ergens hoe dan ook de schuld van krijgt, ongeacht of die gene schuldig is, wordt er vaak gezegd dat ‘Barbertje moet hangen’. Wat betekent dat en waar komt dat vandaan?

Het gezegde ‘Barbertje moet hangen’ vindt zijn oorsprong in het ‘Onuitgegeven toneelspel’ van Multatuli. In het werk staat een dialoog tussen een gerechtsdienaar en een rechter over de moord op Barbertje. Er wordt gesproken over hoe de moord gepleegd zou zijn, maar nergens wordt bewijs geleverd dat de aangeklaagde, Lothario, dat gedaan heeft. Toch moet hij hangen volgens de rechter. Later verschijnt Barbertje zelf levend en wel voor de rechter, maar toch houdt die laatste voet bij stuk. Lothario wordt ter dood veroordeeld wegens de moord.

Gezegde fout gebruikt?

Hieruit blijkt iets raars. Het gezegde suggereert dat Barbertje bestraft wordt, en niet dat zij het slachtoffer is, maar in de tekst van Multatuli is zij duidelijk het ‘slachtoffer’ van de ‘moord’. Hoe die ‘fout’ is ontstaan, is onduidelijk, wel is zeker dat die fout al snel ontstaan is. In het Soerabaijasch Handelsblad van 12 juli 1879 komt het gezegde voor en daar wordt het al foutief gebruikt.

Toch zou de betekenis niet zijn veranderd. Volgens sommigen zit er in de dialoog van Multatuli een diepere laag, die aantoont dat het juridisch apparaat in de kolonie in Nederlands Indië het niet zo nauw nam met de waarheid.

Echter, er is ook een connectie met Goethes Faust. Daarin wordt het meisje Bärbelchen bedreigd omdat zij, terwijl ze zwanger is, door haar man verlaten is. Maar hoewel zijzelf daar weinig blaam in treft, krijgt zij de schuld. 

Invloed op Nederlandse taal

De naam Barbertje heeft ook nog andere invloed op de Nederlandse taal gehad. Er hangen heel wat ‘barbertjes’ in Nederlandse kasten. Tot in de jaren 70 werd het woord namelijk vaak gebruikt om een mandje dat onder een kastplank gehangen kan worden, aan te duiden. In zo'n mandje zouden dan kleine spullen bewaard kunnen worden

Spreekwoorden – hoe zit het ook alweer?

Ze veranderen soms van betekenis, er komen nieuwe bij, we ‘lenen’ ze uit andere talen. Alle gangbare Nederlandse en Vlaamse spreekwoorden vind je in het Van Dale Spreekwoordenboek. Compleet met prachtige illustraties, essays en citaten.