Schilderij van Vermeer weer te zien zoals de schilder het bedoelde

Het schilderij ‘Meisje met brief bij open venster’ van de Delftse schilder Johannes Vermeer is wereldberoemd en staat op talloze posters, kaarten en verpakkingen. Maar onderzoek heeft uitgewezen dat het beeld dat we kennen, niet klopt. Op 10 september 2021 opent in Dresden de grote overzichtstentoonstelling ‘Johannes Vermeer – Er bij stilstaan’, in bijzijn van Angela Merkel en Mark Rutte. Hoogtepunt van de tentoonstelling is de onthulling van het gerestaureerde schilderij ‘Het Meisje met brief bij open venster’. En voor het eerst in honderden jaren is het schilderij weer te zien zoals Vermeer zelf het bedoeld had.

Van Vermeer zijn maar 35 schilderijen bekend, maar allemaal zijn ze wereldberoemd. Het schilderij werd in 1742 al gekocht door de Saksische keurvorst Frederik August II, die op dat moment nog in de veronderstelling was dat hij een werk van Rembrandt kocht. Het schilderij was niet gesigneerd, maar men was er wel van doordrongen dat dit een bijzonder werk was en het werd meer dan eens onderzocht. Kunsthistorici schreven het bijzondere werk aan verschillende Hollandse meesters toe, tot een Franse kunsthistoricus in 1866 ontdekte dat dit werk een van Vermeers zeldzame werken was. Al die tijd bleef het schilderij in de collectie van de Saksische keurvorsten in Dresden. Wel werd het schilderij tijdens de Tweede Wereldoorlog uit Dresden weggehaald en verstopt in een grot in de bergen van de Säksische Schweiz. Zo overleefde het schilderij, samen met een groot deel van de Saksische kunstcollectie, het verwoestende bombardement op Dresden. Sinds 1955 heeft het schilderij een belangrijke plek in de Staatliche Kunstsammlungen in Dresden.

Onderzoek en verrassingen

Sindsdien hebben kunsthistorici het schilderij uitvoerig bestudeerd. En daarbij ontdekten ze volop zaken die je op het eerste gezicht niet kan zien. Op een röntgenfoto die in 1979 werd gemaakt, werd ontdekt dat de muur op de achtergrond niet leeg was, maar dat er een heus ‘schilderij in een schilderij’ op te zien is geweest. Op de eerste versie van het schilderij, hing aan die muur een schilderij van een naakte cupido, maar dat is later overgeverfd. Kunsthistorici vermoedden lang dat Vermeer dat zelf had gedaan, wellicht omdat hij niet tevreden was over de compositie van het schilderij.  

Maar dat klopt niet. In 2017 begon er een nieuw onderzoek naar het schilderij, waarbij ook het Rijksmuseum in Amsterdam betrokken was. Met het onderzoek wilden kunsthistorici uitzoeken hoe het schilderij het beste geconserveerd kon worden. Daarom onderzochten ze de verschillende lagen verf met de nieuwste technieken en dat leverde een grote verrassing op. Uit het onderzoek bleek namelijk dat Vermeer het schilderij op de achtergrond nooit heeft overgeschilderd. De verflagen waren pas na zijn dood op het doek aangebracht. Waarschijnlijk zelfs tientallen jaren na zijn dood. 

Omdat de witte muur dus niet origineel was, besloten de restaurateurs de later aangebrachte verflagen voorzichtig te verwijderen en zo het originele werk zoals Vermeer dat zelf geschilderd had, weer zichtbaar te maken.

Daarmee herstelden ze niet alleen de compositie van het werk, de kunsthistorici van de Staatliche Kunstsammlungen Dresden vermoeden ook dat ze het verhaal dat Vermeer met het schilderij wilde vertellen, weer volledig in beeld gebracht hebben.

Erotisch?

Veel schilderijen uit de zeventiende eeuw staan namelijk bol van de symboliek en de kunsthistorici gaan er van uit dat dat bij het ‘Het Meisje met brief bij open venster’ niet anders was. Anders gezegd: het schilderij van Cupido op de achtergrond had een betekenis voor het hele schilderij. Dat geldt overigens ook voor het fruit dat op de tafel op de voorgrond ligt. Het rijpe fruit op de tafel staat in de beeldtaal van de zeventiende eeuw voor ontluikende volwassenheid, maar dat kan een dubbele betekenis hebben. De aangesneden perzik doet namelijk vermoeden dat het ook om ontluikende seksualiteit gaat. Dat er op de achtergrond een grote beeltenis van Cupido, compleet met pijl en boog, te zien is, maakt voor kunsthistorici duidelijk dat het meisje niet zomaar een brief leest. Het is overduidelijk een liefdesbrief, misschien zelfs met een erotisch tintje. 

Voor het eerst te zien

Nu is het schilderij dus voor het eerst in honderden jaren weer écht te zien op de manier zoals Vermeer het bedoeld had. Compleet met de mogelijk erotische boodschap die Vermeer in het schilderij verwerkte. De grote overzichtstentoonstelling ‘Johannes Vermeer – Er bij stilstaan’ toont het werk, aangevuld met andere schilderijen van Vermeer en tijd- en genregenoten. De tentoonstelling is te bezoeken tot 2 januari 2022.

Meer weten over de tentoonstelling en tickets? Hier vind je alle informatie 

Uiteraard blijft SKD het schilderij, dat tot haar kerncollectie behoort, ook na de tentoonstelling exposeren in de Galerie Alte Meister in het Zwinger in Dresden. In dit kunstpaleis van het voormalige Saksische vorstenhuis zijn vele meesterwerken te zien, waaronder werken van Rafaël, Rembrandt en Rubens. SKD behoort tot ’s werelds grootste musea. Jaarlijks genieten ruim 2,1 miljoen bezoekers van het enorme aanbod dat te zien is op zes locaties: Zwinger (oude meesters), Albertinium (moderne kunst), Residentieslot, Jagershof, het Japanse Paleis en Slot Pillnitz . Naast kunst omvat de collectie ook grote verzamelingen wapens, munten, sieraden, wiskundige instrumenten en historische kleding.

Saksen, een ontdekkingsreis dichtbij

Saksen, hoofdstad Dresden, mag zich verheugen op een stijgende belangstelling onder Nederlandse reizigers. Deze deelstaat ligt zo’n 500 kilometer van de Nederlandse grens. Meer reisinformatie op de Nederlandstalige site: www.saksen.info