De ondergang van luchtschip R101: de grootste ramp met een luchtschip ooit

Wie aan rampen met luchtschepen denkt, denkt al snel aan de ramp met het luchtschip Hindenburg dat in 1937 bij aankomst in de Verenigde Staten in brand vloog. Maar hoewel de ramp met de Hindenburg misschien de beroemdste ramp met een luchtschip is, is het niet de grootste. Op 4 oktober 1930 crashte een Brits luchtschip met de dood van 48 mensen tot gevolg. Het zou de boeken ingaan als de grootste ramp met een civiel luchtschip ooit.

Honderd jaar geleden leken luchtschepen de toekomst van de luchtvaart. De vliegtuigen van die tijd waren klein, hadden een korte actieradius, konden weinig vracht vervoeren en waren voor passagiers erg oncomfortabel. Luchtschepen, bij ons beter bekend als zeppelins, konden veel meer vracht of passagiers vervoeren en veel meer afstand afleggen. Bovendien was er aan boord van de grote gevaartes voldoende ruimte om passagiers in de watten te leggen. Toen de Britse regering in de jaren 20 op zoek was naar een manier om de uithoeken van het Britse Rijk efficiënt met elkaar te verbinden, waren zeppelins dus de eerste keuze. Het Imperial Airship Scheme was een plan van de Britse regering om met luchtschepen lijnvluchten van de ene naar de andere uithoek van het Britse Rijk op te zetten.

Ambitieuze en dure plannen

Een ambitieus en duur plan dat veel kritiek opleverde. Het duurde jaren voor het parlement het eens was met de financiering. Pas in 1924 kon gestart worden met het ontwerpen en bouwen van twee grote luchtschepen: de R100 en R101. Het moesten de grootste zeppelins tot dan toe worden, in staat om honderd passagiers comfortabel de halve wereld over te vliegen. Niet alleen het prijskaartje van die enorme schepen leverde discussie op, ook wie ze mocht bouwen was een heikel punt, door het enorme prestige maar ook de grote financiële belangen die met het project gemoeid waren. Uiteindelijk werd er een compromis gesloten waarbij de R100 door een particulier bedrijf werd gebouwd en de R101 door een overheidsbedrijf. Het ontwerpen en bouwen van de twee enorme schepen duurde jaren.

In essentie waren beide schepen hetzelfde: ze bestonden uit een aluminium frame, waarover zeildoek gespannen was. Dat zeildoek werd behandeld waardoor het hard en steviger werd. Aan de onderkant in dat harde frame bevonden zich verblijven voor bemanning en passagiers en grote gaszakken. Die gaszakken werden gevuld met zo’n 140.000 kubieke meter waterstof, waardoor de zeppelins van de grond kwamen. De manier waarop de twee schepen in elkaar zaten verschilde echter wel. De R100 werd gebouwd volgens conventionele bouwmethoden, terwijl de bouw van de R101 werd aangegrepen om flink te experimenteren ter verbetering van de constructie van het schip.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Mislukte experimenten

Dat mislukte echter. Tijdens testvluchten in 1929 kwam het ene na het andere mankement aan het licht. Zo ging het beschermende doek aan de buitenkant van het frame snel kapot, werkte de innovatieve stuurinrichting slecht en zaten de gaszakken in het frame zo los dat ze makkelijk tegen het frame botsten en lek gingen. Maar het grootste probleem was het gewicht. Het schip was veel te zwaar, waardoor het nauwelijks van de grond kwam. In de winter van 1929-1930 ging de R101 terug de hangaar in voor reparaties, verstevigingen en een poging het schip wat lichter te maken. Maar met nauwelijks merkbaar resultaat. Omdat het schip te zwaar bleef, werd in de zomer van 1930 besloten de R101 langer te maken, zodat er een extra gaszak in paste en het schip op die manier meer liftvermogen te geven.

Een flinke tegenvaller voor het programma. Want hoewel de R100 inmiddels vertrokken was voor de eerste reis naar Canada, was er bijna tien jaar na het bedenken van het Imperial Airship Scheme en zo’n vijf jaar van geld uitgeven, nog altijd geen lijndienst. De eerste vlucht van de R101 stond gepland voor oktober van dat jaar. Die vlucht was al met veel bombarie aangekondigd en op de passagierslijst voor deze prestigieuze vlucht stonden veel hoogwaardigheidsbekleders, onder wie de minister van luchtvaart. Nog meer uitstel of zelfs afstel van die vlucht, zou een enorme blamage zijn en zou wellicht het einde van het hele Airship Scheme kunnen betekenen. Het lukte onder grote druk om de werkzaamheden op tijd af te krijgen, maar er was geen tijd meer om alle benodigde testvluchten uit te voeren. Zodoende wist eigenlijk niemand of het schip luchtwaardig was, maar door alle druk die op het programma lag, werd op 2 oktober een luchtwaardigheidscertificaat uitgereikt. Net op tijd.

De eerste en laatste reis van luchtschip R101

In de avond van 4 oktober vertrok het luchtschip voor haar prestigieuze maiden voyage naar Karachi, met aan boord onder andere Air Minister Lord Thomson. Zelfs het regenachtige weer gooide geen roet meer in het eten. Op het vliegveld en op plekken waar het schip over vloog waren veel mensen samengekomen om het schip te zien vliegen. Ondanks het slechte weer steeg het schip op en vloog langzaam richting Frankrijk. Terwijl de R101 het Kanaal overstak, kwam er bericht dat het weer verder zou verslechteren. Tussen de kust en Parijs stond er harde wind, maar omdat het weer boven midden Frankrijk zou verbeteren, zette men door. De wind speelde de R101 parten. Het schip werd uit koers geblazen en kwam ten noorden van Parijs terecht. Precies bij een lage, maar steile heuvelrij die onder piloten berucht was omdat er rond de heuvels vaak veel turbulentie was. En daar ging het mis.

Wat er precies gebeurde, is nooit helemaal duidelijk geworden. Op basis van getuigenverslagen kon alleen worden vastgesteld dat de voorkant van de R101 zakte en het schip een duikvlucht maakte. Even lukte het om het luchtschip weer horizontaal te krijgen, maar vrijwel onmiddellijk zakte de voorkant weer naar beneden. Er werd nog gas teruggenomen om de snelheid af te laten nemen, maar men kon niet meer voorkomen dat het enorme luchtschip bij het dorpje Beauvais tegen een heuvel vloog. Door het commando gas terug te geven vloog het schip toen nog maar twintig kilometer per uur, maar toch was de ravage enorm. Er ontstond brand – hoe is nooit duidelijk geworden – en voor iedereen doorhad wat er gebeurde, bereikte het vuur de gaszakken waterstof. In een mum van tijd veranderde het enorme luchtschip in een inferno van gloeiend aluminium, brandende diesel, motorolie en waterstof. 46 van de 54 mensen aan boord waren op slag dood, onder wie de minister. Van de overlevenden overleden er nog twee in het ziekenhuis. De grote voorraden diesel en motorolie zorgden ervoor dat het vuur urenlang bleef branden.

De ramp sloeg in Groot-Brittannië in als een bom. Het hele Imperial Airship Scheme werd zo ongeveer per direct beëindigd. Een enorm onderzoek naar de ramp kon niet met zekerheid een oorzaak aanwijzen. Wel trokken de onderzoekers één vernietigende conclusie: als er niet zo veel (politiek) prestige aan de maiden voyage van het schip gekoppeld was, had het schip beter gebouwd en beter getest kunnen worden, of was er op z’n minst beter weer afgewacht voor de eerste vlucht. Terwijl parlementariërs rouwden en debatteerden, werd de R100 ook aan de grond gehouden, tot het in 1931 werd gesloopt.

Van R101 naar Hindenburg

Daarmee was de droom van grote luchtschepen voor de Britten ten einde. Ondertussen werd in Frankrijk het wrak opgeruimd. De enorme berg verwrongen aluminium werd als schroot verkocht. Een van de kopers was de Duitse firma Zeppelin, dat nog wél luchtschepen bouwde. Zo kon het gebeuren dat door een bizarre toevalligheid delen van het frame van de Hindenburg gebouwd waren met overblijfselen van de R101.

Grootste ramp met een luchtschip?

De ondergang van luchtschip R101 werd een van de grootste rampen met luchtschepen ooit. Het enige ongeval met een luchtschip waarbij meer mensen omkwamen, was de ramp met de Amerikaanse zeppelin USS Akron. Toen dat luchtschip op 4 april 1933 in een onweersbui boven zee verging, kwamen 73 mensen om het leven. De USS Akron was echter een puur militair luchtschip. Daardoor ging de ramp met het luchtschip R101 de boeken in als de dodelijkste ramp met een civiel luchtschip ooit.