5x spotten tijdens de Reformatie

Door de eeuwen heen hebben vele mensen satire geschreven en anderen bespot met karikaturen. Een periode waarin dit veel gebeurde was de Reformatie in de 16e eeuw. Protestanten en katholieken maakten elkaar belachelijk door elkander als duivels af te beelden. De karikaturen hadden voornamelijk als doeleinde het volk  te laten zien hoe slecht en duivels de andere stroming was. Bekijk hier een overzicht van vijf van zulke spotprenten uit de periode van de Reformatie.

De Reformatie was een revolutie in het Westerse christendom in de 16e eeuw. De meest spraakmakende leiders van deze omwenteling waren Maarten Luther en Johannes Calvijn. De revolutie had vergaande politieke, economische en sociale gevolgen. De Reformatie werd de basis voor het ontstaan van het protestantisme, één van de drie grote stromingen binnen het christendom.

De paus als antichrist

De persoon die het meest bespot werd door de protestanten tijdens de Reformatie was de paus. De paus is de leider van de katholieke kerk. Zijn gezag en leiderschap is vooral gebaseerd op zijn rol als de traditionele opvolger van Petrus, de persoon die van Jezus de ‘sleutels van de hemel’ zou hebben ontvangen. Maarten Luther en zijn aanhangers vonden echter dat de paus corrupt was en zich wereldlijk gedroeg door zijn luxe levensstijl. Op deze prent is te zien hoe de paus geld verdiend door de verkoop en ondertekening van aflaten. Dit zou volgens de kerk de zielen  beschermen tegen het vagevuur of in ieder geval hun tijd erin verminderen. De paus wordt afgebeeld als de antichrist, want de verkoop van aflaten werd door protestanten als iets duivels en corrupts gezien. De afbeelding komt uit Luthers Passionary of the Christ and Antichrist (1521) en is gemaakt door Lucas Cranach de Oudere.

Pauselijke ‘belvedère’

Deze spotprent  is ook weer gemaakt door Lucas Cranach de Oudere in opdracht van Luther. Het is afkomstig uit Luthers Depiction of the Papacy (1545). Op de afbeelding is te zien hoe Duitse boeren reageren op een pauselijke bul (een pauselijke oorkonde waarin regels en openbaarmakingen staan) van paus Paulus III. De bul is omringd door vuur en zwavel. De boeren reageren hierop door hun achterste richting de paus te keren en zeggend: “Maak ons niet bang Paus, met jouw bul, en wees niet zo'n furieuze man. Anders zullen we ons omdraaien en je onze achterwerken laten zien.” Op de spotprent is ook te zien wat de paus heeft gezegd waarop de protestanten reageren: “Onze straffen moeten gevreesd worden, zelfs als ze onrechtvaardig zijn.” De boeren dreigen met scheten, vers vanuit hun ‘belvedère’. Dit woord verwijst naar een gebouw in het Vaticaan, maar betekent ook ‘mooi uitzicht’.

De bespiedende paus

Op deze spotprent is te zien hoe de paus een onmatige monnik en een non bespiedt die seksuele handelingen verrichtten. De afbeelding is protestantse kritiek op het idee van celibaat en hoe de paus en monniken in de 16e eeuw zich hier aan hielden. Het celibaat is een principe waarbij in de katholieke traditie monniken en nonnen ongetrouwd blijven en daardoor zich dus seksueel onthouden. Luther en zijn volgelingen vonden dit idee achterhaald en trouwden zelf wél als geestelijken. De kritiek op het celibaat kwam ook voort uit het feit dat de pauzen en monniken zich in de 16e eeuw wereldlijk gedroegen en zich niet hielden aan hun eigen verzonnen regel. De maker van deze spotprent is onbekend.

Tegenpool van Jezus van Nazareth

Wederom een illustratie die de spot drijft met de paus. Op de afbeelding is te zien hoe Jezus van Nazareth bescheiden kleding draagt terwijl hij op een onopgesmukte ezel rijdt, zoals hij gedaan zou hebben volgens de Bijbel. Naast hem rijdt de paus op een groot en prachtig versierd paard, terwijl hij zelf dure en kleurrijke kleding draagt. De apostel Petrus werd door Jezus aangewezen als zijn opvolger op aarde en werd aangewezen als vertegenwoordiger van de kerk. De pretentieuze pauzen noemden zich vervolgens de opvolgers van Petrus en dus indirect van Jezus. Deze afbeelding is gemaakt om te laten zien dat de paus claimt Jezus te volgen en zijn woorden spreekt, maar dat hij dit niet in daden laat zien. De paus zou zich te wereldlijk gedragen volgens de protestanten en alleen maar bezig zijn met zelfverrijking, in plaats van het nederige voorbeeld van Jezus te volgen.

De Lutherse nar

Werd er dan door katholieken geen spot gedreven met protestanten? Zeker wel! Eén van de bekendere katholieke satires over Luther en zijn beweging was The Great Lutheran Fool (circa. 1520) van de Duitse katholieke dichter Thomas Murner. Luther had Murners verdediging van het katholicisme belachelijk gemaakt en zelfs Murner zelf door hem de naam “Murr Narr” te geven. Dit is een Duitse woordspeling wat “Miauw Dwaas” betekend. Murner nam vol trots de persoonlijkheid van de kat in zijn satire en in deze spotprent aan. Hier is Murner ‘de kat’ te zien naast een zeer dikke Luther. Hij laat de wereld de dwaling en dwaasheid zien die uit Luthers mond komt. Luther wordt afgebeeld als een nar. Er zweven een kleinere nar en twee demonen over hem heen om hem te beschermen tegen de katholieke kat.

Ook Luther werd bespot door katholieke karikaturen! Bekijk hier een aantal voorbeelden.