Jan van Speijk

"Dan liever de lucht in!" Van Speijk blaast zichzelf op in Antwerpen

5 februari 1831 blies Luitenant-ter-zee Van Speijk (1802-1831) zijn schip op in de haven van Antwerpen. Toen zijn schip werd bestormd door Belgische opstandelingen, riep hij naar verluidt ‘Dan liever de lucht in’, en stak zijn brandende sigaar in het kruitvat. Tientallen opvarenden vonden de dood, maar voor het nog jonge Koninkrijk der Nederlanden was Van Speijk was in één klap een zeeheld.


De in 1802 geboren Jan Carel Josephus van Speijk groeide op in het Burgerweeshuis in Amsterdam. Jan Carel werd opgeleid als kleermaker, maar via zijn broer kwam hij bij de marine terecht. In 1820 monsterde hij aan als stuurmansleerling. Toch was zijn carrière niet bepaald een doorslaand succes. Als stuurmansleerling ging Jan van Speijk mee aan boord van de Wassenaar richting de Middellandse zee, om jacht te maken op piraten. Het leven aan boord viel echter zwaar en dus stond Jan van Speijk begin 1821 weer aan de wal in Amsterdam.


Carrière bij de marine


Het grote voorbeeld van zijn broer, die in dienst van de marine was gebleven in inmiddels de rang luitenant-ter-zee tweede klasse bekleedde, bleef echter schitteren en in het najaar van 1821 monsterde Jan van Speijk wederom aan bij de marine. Dit keer ging zijn carrière voorspoediger in 1824 werd Van Speijk uitgezonden naar Nederlands Indië, waar het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden door verschillende strafexpedities zijn heerschappij probeerde te verstevigen. Tijdens een strafexpeditie rondom Celebes kreeg Van Speijk voor het eerst het commando over een klein schip kreeg. In die expeditie viel Van Speijk op bij zijn superieuren en hij klom op in de rangen van de marine. In de jaren 20 van de negentiende eeuw kreeg Van Speijk de reputatie als een man van actie. Desondanks werd hij, inmiddels bevorderd tot buitengewoon luitenant-ter-zee der tweede klasse, in 1829 teruggestuurd naar Nederland, waar geen werk voor de marineofficier was.



Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!



Belgische Opstand


Dat veranderde in 1830. In dat jaar brak de Belgische Opstand uit, waarmee van Speijk ineens weer nodig was. Hij kreeg het commando over Kanonneerboot No.2, waarmee hij naar de Schelde werd gezonden om het scheepvaartverkeer dat de Zuidelijke Nederlanden in ging te controleren. Van Speijk stationeerde zijn schip bij Antwerpen, maar op vrijwel hetzelfde moment werd de stad aangevallen door Belgische vrijkorpsen. Het Nederlandse leger dat was gelegerd in de Citadel van Antwerpen ging over tot een bombardement op Antwerpen en toen de kanonneerboten op de Schelde door de Belgische vrijkorpsen onder vuur werden genomen, besloot Van Speijk ook het vuur op de stad te openen. Aan het eind van de dag lag een groot deel van Antwerpen in puin, maar de vrijkorpsen waren niet verslagen en de weken die volgden, ondersteunde Van Speijk het Nederlandse garnizoen dat in de Citadel belegerd werd, tot de schepen zich moesten terugtrekken omdat de Schelde dichtvroor.  


Dan liever de lucht in


'Dan liever de lucht in'


Toen het ijs begon te smelten, kregen de schepen het bevel om weer posities in te nemen bij de haven van Antwerpen om weer schepen te controleren en het Nederlandse leger in de stad te ondersteunen met kanonvuur. Dat ging echter niet volgens plan. Het anker van het schip van Van Speijk hield niet, waardoor het schip door harde wind naar de kade van Antwerpen dreef. Daar stond een menigte klaar om het Nederlandse schip, dat de stad zo veel schade had toegebracht, in te nemen en de vlag van het schip als trofee mee te nemen.


Onderling hadden de commandanten van de kanonneerboten al afgesproken dat ze dat nooit zouden laten gebeuren. In een brief aan zijn nicht had Van Speijk zelf ook al geschreven dat hij “dat eerder Boot met kruid en mij in de Lugt gaat dan immer een infaame Brabander te worden of het vaartuig overtegeven”. Volgens de overlevering ging Van Speijk kalm onderdeks, stak een sigaar aan en waarschuwde nog een scheepsjongen die tegen hem op bostste. De scheepsjongen wist nog een paar bemanningsleden te waarschuwen en sprong overboord. Niet veel later liet Van Speijk het kruitruim ontploffen en ging zo met schip en al ‘de lucht in’. Of hij daadwerkelijk de aan hem toegeschreven laatste woorden “Dan liever de lucht in!” heeft gesproken, is niet bekend, maar veel historici twijfelen aan het waarheidsgehalte van dat verhaal.


Heldenverering na de klap


Bij de explosie kwam vrijwel de gehele bemanning om, het aantal Belgen dat de dood vond bij Van Speijks actie, is nooit bekend geworden, maar het aantal moet groot zijn. Met zijn actie was Van Speijk letterlijk in één klap beroemd, maar de actie had militair gezien geen enkele winst opgeleverd. Terwijl het Nederlandse leger belegerd werd in de Citadel van Antwerpen, waren de Belgische vrijkorpsen de baas over de rest van de stad. Dat deerde de publieke opinie in het noorden niet. In de Noordelijke Nederlanden was Van Speijk een held die zich opofferde voor zijn vaderland. Dat beeld werd alleen maar sterker toen de overblijfselen van Van Speijks lichaam, nog herkenbaar aan de flarden van zijn uniform, door de Belgen werd vrijgegeven en met veel pracht en praal werd begraven in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Er kwam een monument en Koning Willem I bepaalde dat er altijd een schip van de marine naar Van Speijk vernoemd zou worden. 


Bron:



Afbeelding:


Jan van Speijk ontsteekt het kruitvat. Jacobus Schoemaker Doyer [CC BY-SA 3.0 or GFDL] via Wikimedia Commons


 

Ook interessant: 

Rubrieken: 

Ideologieën: 

Landen: 

Tijdperken: 

cover GM3

Het extra dikke nummer van Geschiedenis Magazine verschijnt omstreeks 18 april. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement om dit nummer zonder verzendkosten te ontvangen. 

Ga mee op ontdekkingstocht naar archeologische vindplaatsen in binnen- en buitenland!

Saga vikingen

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Piet Hein

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Lees het eerste jaar Geschiedenis Magazine extra voordelig én kies een welkomstcadeau!

Meld je nu aan voor onze nieuwsbrief.