De baron Von Münchhausen: sterke verhalen en opschepperij

Uit onderzoek van Brandpunt Reporter blijkt dat jaarlijks zo’n zestig kinderen het slachtoffer zijn van het syndroom van Munchhausen by proxy, een aandoening waarbij een ouder – meestal een moeder – zijn of haar kind bewust ziek maakt of beweert dat het kind ziek is. De naam van de ziekte verwijst naar baron Von Münchhausen, een opschepper wiens avonturen bekend staan als leugenverhalen.

Wie was Karl von Münchhausen?

Karl Friedrich Hieronymous von Münchhausen was een Duitse baron, die leefde tussen 1720 en 1797. Hij diende het Russische leger in een oorlog tegen de Turken. In 1760 stopte de baron met zijn werkzaamheden in het leger, waarna hij terugkeerde naar zijn geboorteplaats Bodenwerder. De baron werd wereldberoemd door de sterke verhalen over de avonturen die hij had beleefd tijdens de oorlog.

Het begin van een volksverhaal

Hoewel de baron zelf al zeer veel opschepte over zijn belevenissen, zijn in latere tijden nog meer sterke verhalen aan hem toegeschreven. Een familievriend van de baron, Rudolf Erich Raspe, schreef een boek over Von Münchhausen: Baron Munchhausen’s Narrative of His Marvellous Travels and Campaigns in Russia. Het werk zou een prototype worden voor allerlei verhalen en mythen die ontstonden rondom het leven van de baron.

Bijzondere belevenissen

De baron zou volgens verschillende volksverhalen ingenieuze oplossingen gevonden hebben voor onhandige problemen waar hij tegenaan liep. Zo wist hij zich meerdere malen binnen de stadsmuren van een vijandige stad te begeven door op een afgeschoten kanonskogel te gaan staan. Op deze manier kon hij als het ware de stad binnenvliegen. Daarnaast liet hij zich naar huis vliegen door een groep aangelijnde eenden en wist hij door middel van zijn bevroren urinestraal vanuit een boom een mes van de grond te pakken om zich te kunnen beschermen tegen de aanval van een agressieve beer.

Bekende opvolger: de Brabantse Bartje Poep

In verschillende landen bestaan vergelijkbare volksverhalen, die gebaseerd zijn op de avonturen van baron van Münchhausen. Zo kent Noord-Brabant het figuur ‘Bartje Poep’, een combinatie tussen een leugenbaron als van Münchhausen en een trickster als Tijl Uilenspiegel. Bartje Poep heeft echt geleefd; hij heette Bart Versteeg (1881-1970) en woonde in Nieuwendijk. Tot in 2011 werden er verhalen bedacht over deze Nederlandse leugenbaron.

Joseph Goebbels en een film over de baron

De verhalen over baron Von Münchhausen zijn meerdere malen verfilmd. Bijvoorbeeld in 1943, toen Hitlers minister van propaganda Joseph Goebbels opdracht gaf tot het maken van een film over de volksheld. De film moest de Duitse bevolking afleiden van de grote nederlaag die Duitsland geleden had bij de slag om Stalingrad eerder dat jaar.

Het syndroom van Münchhausen versus het syndroom van Münchhausen by proxy

De leugenachtige vertellingen van en over baron Von Münchhausen werden de inspiratiebron voor de naam van twee psychologische aandoeningen. Wanneer een persoon lijdt aan het syndroom van Münchhausen, maakt hij zichzelf ziek of beweert hij ziek te zijn om aandacht te krijgen. Het eerdergenoemde syndroom van Münchhausen by proxy – ‘by proxy’ betekent ‘bij volmacht’ - wordt beschouwd als vorm van kindermishandeling en kan ingrijpende gevolgen hebben; een ouder gaat soms zo ver dat hij zijn kind vergiftigt om aandacht te krijgen.

Top van de ijsberg

Artsen hebben het vaak niet in de gaten wanneer een kind slachtoffer is van de psychologische stoornis van een ouder. Dit kan ertoe leiden dat een kind onnodig vaak onderzocht of zelfs geopereerd wordt. Officiële cijfers spreken van zestig slachtoffers per jaar, maar omdat de aandoening moeilijk te detecteren is, zou dit aantal nog vele malen hoger kunnen liggen.