De betekenis van het Neurenberg-Tribunaal (1945-1946)

75 jaar geleden, op 20 november 1945, opende in het gerechtsgebouw in Neurenberg, het enige grote gebouw dat nog overeind stond in de stad, de eerste zitting van het Internationaal Militair Tribunaal. Hier stonden 24 leidende figuren van nazi-Duitsland voor de rechter. Peter Romijn bespreekt de verstrekkende gevolgen van deze rechtszaak.

Op 14 juni 1946 getuigde de Nederlandse topambtenaar Hans Max Hirschfeld op het Internationaal Militair Tribunaal in Neurenberg tegen Arthur Seyß-Inquart, de voormalige rijkscommissaris van de bezette Nederlandse gebieden. Terug in Nederland vertelde hij zijn collega’s in Den Haag in besloten kring over wat hij had gezien: ‘Alle beklaagden worden achter elkaar de zaal binnen gebracht en zitten gezamenlijk in de beklaagdenbanken. Dit komt omdat zij gezamenlijk van conspiratie tegen de wereldvrede beschuldigd worden. Göring behoort nog steeds niet tot de magere menschen, Keitel maakt den indruk van een Feldwebel […]. In de zaal heerst een rustige sfeer […]. Het geheel heeft, wat zijn organisatie betreft, meer van een congres dan van een rechtszitting.’

Niet alle nazikopstukken stonden terecht in Neurenberg. Adolf Hitler, propagandaminister Joseph Goebbels en Heinrich Himmler, chef van de SS, ontbraken op het appèl aangezien ze zich van het leven hadden beroofd. Anderen waren voortvluchtig. Onder de aangeklaagden waren behalve opperbevelhebber van de Luftwaffe en minister Hermann Göring en veldmaarschalk Wilhelm Keitel ook Rudolf Hess, die in 1941 naar Schotland was gevlogen en sindsdien in Engeland in krijgsgevangenschap had gezeten. In Nederland was vooral veel belangstelling de zaak tegen Arthur Seyß-Inquart (zie kader).

Het proces tegen de civiele en militaire leiders van het Derde Rijk zou bijna een jaar duren. Op 1 oktober 1946 werden de vonnissen uitgesproken. Nadien volgden nog twaalf vervolgprocessen voor een Amerikaans Militair Tribunaal tegen specifieke groepen daders: generaals, leiders in het SS- en politieapparaat, bankiers, artsen, juristen en bestuurders.

Nadat keizer Hirohito op 15 augustus de overgave van zijn land had aangekondig, begon ook de voorbereiding van de vervolging van Japanse politici en militairen. Dit Tribunaal van Tokio had zitting van mei 1946 tot en met november 1948. De geallieerden hadden Nederland in Neurenberg rechters noch aanklagers toegekend. Aan het Tokio-Tribunaal konden echter alle geallieerde mogendheden die in de Pacific-oorlog betrokken waren geweest, volwaardig deelnemen. India en de Filipijnen, die spoedig onafhankelijk zouden worden, werden ook uitgenodigd.

Pionierswerk

‘Neurenberg’ was internationaal pionierswerk, in juridisch én in politiek opzicht. De hoofdaanklager, de Amerikaanse rechter Robert H. Jackson, noemde het Tribunaal in zijn openingstoespraak terecht het eerste proces uit de geschiedenis waarin misdaden tegen de wereldvrede werden berecht.

geschiedenis magazine