Erfpacht voor Joodse oorlogsslachtoffers

We kunnen het niet laten zoals het toen is besloten. We gaan kijken hoe we recht kunnen zetten wat rechtgezet kan worden. 

Aldus Eberhard van der Laan, burgemeester van Amsterdam, tegen de gemeenteraad op 3 april 2013. Hij deed zijn uitspraak naar aanleiding van de bekendmaking van een onterechte aanslag voor erfpacht die de Gemeente Amsterdam kort na de Tweede Wereldoorlog oplegde aan Joodse huizenbezitters. De kwestie kwam onlangs aan het licht toen studenten bezig waren met het digitaliseren van dossiers van het Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Amsterdam.

Notulen van de gemeenteraad uit 1947 laten zien dat Joodse oorlogsslachtoffers bij hun terugkeer naar Amsterdam een aanslag kregen voor de betalingsachterstand van de erfpacht, die tijdens de oorlog ontstaan was. Het gaat hierbij om Joden die in de periode 1940-1945 zaten ondergedoken of waren afgevoerd naar een concentratiekamp. Anderen hadden hun woning moeten afstaan aan Duitse soldaten of NSB’ers. Sommigen moesten zelfs een betalingsachterstand terugbetalen voor een huis dat in de tussentijd al gesloopt of gebombardeerd was. De gemeente legde enkele van deze zogenaamde ‘wanbetalers’ bovendien zelfs een boete op voor het te laat voldoen van hun betalingsverplichting.

Deze ‘erfpachtkwestie’ is niet de enige nare situatie die nu nader onderzocht gaat worden. Ook nutsbedrijven schijnen na de oorlog verzoeken tot betaling te hebben ingediend bij terugkerende oorlogsslachtoffers. Burgemeester Van der Laan spreekt van ‘een ernstige kwestie die heel goed moet worden uitgezocht.’ Verder zei hij dat er ‘toen met bureaucratie en kilheid is gekeken naar het juridische aspect, in plaats van dat ze met empathie hebben gekeken naar degenen die slachtoffer werden. Het is toen heel koel afgedaan door de gemeenteraad.’

Het was in eerste instantie de bedoeling dat de archiefstukken van het Ontwikkelingsbedrijf vernietigd zouden worden na de digitalisering. Dat gaat nu in ieder geval niet meer gebeuren. Het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) zou graag zien dat Amsterdam de Joden compenseert. Van der Laan hoopt dat de Joodse gemeenschap ‘het gevoel heeft dat het college en de raad de zaak serieus nemen.’ Volgens Ronny Naftaniel van het CIDI moet Amsterdam ‘Joodse organisaties actief betrekken bij het onderzoek, omdat deze zaak niet kan worden afgehandeld zonder betrokkenheid van Joodse organisaties.’