Finland neutraal tijdens en na de Koude Oorlog

De Finse neutraliteit tijdens de Koude Oorlog is in diplomatieke kringen een begrip geworden. Met zorgvuldig balanceren tussen de Sovjet-Unie en het Westerse blok wisten de Finnen hun onafhankelijkheid te behouden. Door de oorlog in Oekraïne willen de Finnen dit decennialange beleid nu achter zich laten.

Winteroorlog

Finland was na de Russische Revolutie van 1917 onafhankelijk geworden van Rusland. Dit werd eerst geaccepteerd door het nieuwe communistische regime, maar Stalin dacht daar anders over. In het najaar van 1939 vielen Russische troepen Finland binnen en begon de zogeheten ‘Winteroorlog’. Hoewel de Finnen veel minder mensen en voertuigen hadden vochten ze hard terug. Met hun succesvolle ‘motti-tactiek’ en behendigheid op de ski, wisten de Finnen hun tegenstanders behoorlijk in het nauw te drijven. De Sovjets konden hun troepen ondertussen nauwelijks konden bevoorraden en te maken kregen met tekorten aan munitie, eten en winterkleding. De Finnen hadden een voordeel doordat ze het terrein beter kenden, de winter zeer koud was (tot wel -40 graden Celsius) en veel officieren in het Russische leger waren omgekomen tijdens de zuiveringen van Stalin.

Tweede Wereldoorlog

In het nieuwe jaar wisten de Sovjets echter met brute kracht door te breken en moest Finland een vredesverdrag tekenen en gebieden afstaan. Het was een dure overwinning voor de Russen, want ze hadden veel manschappen en tanks verloren. De Winteroorlog en de nadelige vrede zette kwaad bloed bij de Finnen, die na de Duitse aanval op de Sovjet-Unie in 1941 een Russisch vergissingsbombardement op Fins grondgebied aangrepen om zich weer in de strijd te mengen, tégen de Russen. De Finse en de Duitse legers trokken samen op. Duitse troepen mochten door het land oprukken naar Leningrad. Finse troepen en onderzeeërs vochten mee tegen de Russen.

Staatsbezoek van President Kekkonen van Finland aan Nederand in 1972 Toen de Duitsers steeds grotere verliezen leden en de Sovjets ook weer richting Finland oprukten, besloot Finland om in 1944 een aparte vrede met de Russen te sluiten. Als onderdeel hiervan moesten ze de Duitse troepen in Finland met geweld verdrijven en werd het Finse leger voortaan beperkt. Ook werd een deel van het land geannexeerd door de Sovjet-Unie en moesten de Finnen een schadevergoeding van 300 miljoen Amerikaanse dollars betalen over acht jaar. Wel kon het een zelfstandige democratie blijven. In 1948 sloten de twee landen een wederzijds verdedigingsverdrag voor het geval Duitsland ooit weer zou proberen om de Sovjet-Unie via Finland aan te vallen.

Koude Oorlog

Tijdens de Koude Oorlog was Finland neutraal, het zogenaamde ‘Paasikivi-Kekkonen’ beleid. Er waren weinig andere opties voor het land, maar het was ook zeer populair onder de bevolking. Door deze neutrale houding wist Finland buiten het Warschau-Pact te blijven, de communistische tegenhanger van de NAVO. Aan de invloed van de Sovjet-Unie konden ze echter niet helemaal ontsnappen.

De impact van de Sovjet-Unie op Finland was politiek maar ook economisch: de grote oosterbuur was de belangrijkste handelspartner van Finland, maar niet de enige. Door zich zo goed mogelijk buiten de conflicten tussen de grootmachten te plaatsen kon de Finse industrie profiteren van de technologische ontwikkelingen in beide kampen van de Koude Oorlog. Zo werkten ze samen met de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) vanaf 1960 en de Europese Gemeenschappen in de jaren 1970. Daarnaast waren ze vanaf 1974 ook betrokken bij de communistische handelsgemeenschap CMEA.

Dit beleid zorgde er echter wel voor dat Finland voortdurend moest zorgen dat het Sovjet-Unie niet tegen de haren in streek. Het mocht vlak na de Tweede Wereldoorlog ook geen Marshalhulp aannemen, en evenmin kon Finland geen lid zijn van de NAVO. Ook publiceerden uitgevers in Finland geen boeken van dissidenten uit de Sovjet-Unie. En terwijl in de hele Westerse wereld schande werd gesproken over optreden van de Sovjets tijdens de Praagse Lente, werd daar in Finland nauwelijks aandacht aan besteed. ‘Finlandisering’ werd in het Westen een negatieve term voor landen die zich in Westerse ogen te veel naar Sovjet-Unie schikten.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Internationale gemeenschap

Dat de neutraliteit van Finland internationaal werd geaccepteerd was te zien aan bijvoorbeeld de Helsinki-akkoorden (1975), waarin zowel West- als Oost-Europese landen afspraken maakten over veiligheid en mensenrechten. Daarnaast demonstreerde het land haar neutraliteit in de Verenigde Naties door zich niet te bemoeien met de conflicten van de grote machten. Toen de Russische invasie van Afghanistan behandeld werd koos het Finland er bijvoorbeeld voor om niet over het onderwerp te stemmen.

Twijfels over neutraliteit

Na de val van de Sovjet-Unie werd het wederzijdse militaire verdedigingsverdrag niet meer verlengd en Finland werd lid van de EU. In het beleid van het land werd nog jarenlang vastgehouden aan de neutraliteit, wat nog meer eens werd benadrukt tijdens het honderdjarige jubileum van de onafhankelijkheid in 2017. Sinds de oorlog in Oekraïne begon gingen er in Finland echter steeds meer stemmen op om de traditie van neutraliteit vaarwel te zeggen en zich bij de NAVO aan te sluiten. Op 12 mei 2022 maakten de president en premier van Finland bekend dat ze het lidmaatschap ook daadwerkelijk gaan aanvragen.