Geschiedenis van het kernwapenprogramma Iran

Geschiedenis van de sancties tegen Iran

Volgens een rapport van het Internationaal Energie Agentschap loopt Iran als gevolg van Westerse sancties minstens 109 miljoen dollar per dag mis aan olie-inkomsten. Deze maatregelen werden door het Westen opgelegd als gevolg van Irans vermeende nucleaire programma. De eerste sancties tegen het land werden eind jaren ’70 ingesteld door de Verenigde Staten, na een gijzeling op de Amerikaanse ambassade in Teheran.

De relatie tussen Iran en de Verenigde Staten was vóór de Iraanse Revolutie van 1979 goed. De VS hielpen Iran met het opzetten van een nucleair programma in het kader van het Atoms for Peace-programma en sjah Mohammed Reza Pahlavi was Amerika bijzonder positief gezind. Zo bracht de Amerikaanse president Jimmy Carter op Nieuwjaarsavond 1978 een toast uit op de sjah met de woorden: “Onder het briljante leiderschap van de sjah is Iran een eiland van stabiliteit in één van de meest onrustige gebieden op aarde. Er is geen ander staatshoofd die ik meer waardeer en mag.”

Gijzeling

Aan de goede banden tussen de VS en Iran kwam in januari 1979 een einde toen de sjah werd afgezet en ayatollah Ruhollah Khomeini van Iran een islamitische republiek maakte. Nadat de VS de verbannen sjah toelieten voor medische behandelingen, en geruchten dat de VS een tegencoup steunden om de sjah weer aan de macht te helpen de kop opstaken, bestormde een groep radicale studenten de Amerikaanse ambassade in Teheran. Zij gijzelden 52 Amerikanen 444 dagen lang, waarna de gijzelaars op 20 januari 1981 werden vrijgelaten. Tijdens de gijzeling stelde president Carter de eerste sancties tegen Iran in en liet hij voor 12 miljard dollar aan Iraanse tegoeden bevriezen.

Verdere sancties

In de jaren ´80 volgden er nog verdere Amerikaanse sancties tegen Iran. In 1984 verbood de VS de verkoop van wapens aan het land na de uitbraak van de Irak-Iranoorlog. President Reagan breidde deze sancties in oktober 1987 uit met een verbod op de im- en export van goederen en diensten uit het land. In 1995 werden algehele handel en contacten met Iran verboden onder het bewind van president Clinton.

Verenigde Naties en Europese Unie

Naarmate het in het eerste decennium van de 21e eeuw voor de Westerse wereld steeds duidelijker werd dat Iran bezig was met een nucleair programma namen de sancties toe. Zo stelden de Verenigde Naties verschillende maatregelen in om Iran te laten stoppen met haar nucleaire programma. Toen dit niet werkte werden er handels- en wapenembargo’s ingesteld, tegoeden bevroren en riep het haar lidstaten op om Iraanse schepen en vliegtuigen te doorzoeken. De Europese Unie volgde met eigen sancties tegen de handel, financiële diensten en de technologische- en energiesectoren. Op 23 januari 2012 stelde de EU een algeheel olie-embargo in tegen het land en bevroor het alle tegoeden van de Iraanse Centrale Bank.

Nieuw akkoord

In 2015 werd tussen de Europese Unie, de Verenigde Staten, Rusland, China en Iran een nieuw verdrag gesloten, dat in 2016 van kracht werd. Iran zou haar kernwapenprogramma stopzetten. In ruil daarvoor werden onderdelen van de sancties opgeschort, waaronder het olie-embargo. De beperkingen op de handel in wapens en onderdelen die gebruikt kunnen worden voor wapens, bijvoorbeeld voor raketten, bleven wel gelden. Het nieuwe verdrag werd in Iran met feest onhaald, maar al in 2018 kwam het akkoord op losse schroeven te staan. De Amerikaanse President Trump kondigde aan het verdrag opnieuw tegen het licht te houden. Vlak voor de deadline van president Trump gaf de Israelische premier Netanyahu een persconferentie waarin hij naar eigen zeggen bewijzen presenteerde dat Iran in het geheim door was gegaan met het het kernwapenprogramma. Daarop besloot de regering-Trump in mei 2018 om de Verenigde Staten terug te trekken uit het vredesakkoord en de sancties tegen het streng islamitische land andermaal in werking te stellen.

Gevolgen

De sancties van de afgelopen jaren hebben grote invloed op de Iraanse samenleving. Zo nam de export van olie sterk af en is het aandeel van olie-exporten in de totale Iraanse export tussen 2006 en 2011 afgenomen met zes procent. Voor winkeliers werd het steeds moeilijker om hun winkels vol te krijgen, waardoor er steeds meer goederen het land werden binnengesmokkeld. De Iraanse luchtvaartvloot raakte daarnaast sterk verouderd, omdat onderdelen om de vliegtuigen te onderhouden niet meer het land binnen konden komen. De enige grote landen waar Iran nu nog handel mee dreef, waren Rusland en China. Als gevolg van het olie-embargo waardoor het land 109 miljoen dollar per dag misliep, besloot Ahmadinejad te snijden in de subsidies op levensmiddelen. Nu de Amerikaanse president Trump de sancties tegen Iran andermaal heeft ingesteld, lijkt er voorlopig nog geen licht aan het einde van de tunnel te zijn voor de kwakkelende Iraanse economie.