Het dagboek van Etty Hillesum

De Nederlands-Joodse Esther, of Etty, Hillesum begon op 9 maart 1941 met het schrijven van een dagboek. Ruim twee jaar later kwam zij in de gaskamers van Auschwitz om het leven. Pas 38 jaar na haar dood werd haar dagboek gepubliceerd, dat een inzicht geeft in de persoonlijke ontwikkeling van Etty, en ook hoe de oorlog door de Joden werd beleefd.

Begin leven Etty Hillesum

Etty Hillesum werd op 15 januari 1914 te Middelburg geboren. Haar vader Louis was leraar klassieke talen en later rector van het Stedelijk Gymnasium in Deventer. Moeder Rebecca was van Russische afkomst. Etty had twee broers: Jaap en Mischa. De grootvader van Etty was opperrabbijn geweest in Zwolle. Maar het gezin van Etty hield zich niet zo bezig met het geloof en liet zich in 1937 uitschrijven als lid van de Joodse gemeenschap. Etty vertrok in 1932 naar Amsterdam waar zij een studie rechten volgde. Daarna pakte zij een studie Slavische talen op in Leiden, die ze niet afrondde door anti-Joodse maatregelen van de nazi-Duitse bezetter.

Dagboek van Etty Hillesum

In 1941 ontmoette Etty de Duits-Joodse vluchteling Julius Spier. Spier was geboren in het Duitse Frankfurt-am-Main waar hij handlezer was. Hij ging in de leer bij de psycholoog Carl Jung en opende op zijn aandringen een eigen praktijk. De nazi’s maakten het leven in Duitsland voor de Joden steeds moeilijker, waardoor Spier in 1939 naar Amsterdam vluchtte en daar een nieuwe zaak opende. Op 3 februari 1941 ging Etty met een kennis mee die een cursus bij hem volgde. Zij was meteen onder de indruk van Spier. Etty had in die tijd depressieve buien en besloot bij Spier in therapie te gaan. Hij raadde haar aan om haar gevoelens op papier te zetten en zo geschiedde: op 9 maart schreef Etty het eerste bericht in haar dagboek. Spier was de grote liefde van Etty en ze noemt hem in haar dagboek ‘S’. Hij was weliswaar 25 jaar ouder maar dat weerhield hen er niet van een verhouding te beginnen. Etty had destijds al een relatie met Han Wegerif en Spier was zelfs verloofd met een vrouw in Londen. Maar de romance duurde niet lang. Spier werd ernstig ziek en stierf op 15 september 1942 aan longkanker.

Etty bij de Joodse Raad

Etty bleef in haar dagboek schrijven, vooral over haar gevoelens en innerlijke veranderingen. Ook haar sentimenten jegens de Holocaust legde zij vast. Op 15 juli 1942 kreeg Etty een baantje bij de Joodse Raad. Na een aantal weken kreeg zij een functie op de afdeling Sociale Verzorging Doortrekkenden waar zij een soort maatschappelijk werkster was. Voor deze functie werkte Etty in kamp Westerbork. Hier sloot zij weliswaar een aantal vriendschappen, maar haar werk daar was emotioneel zwaar. In haar dagboek schreef zij over de erbarmelijke omstandigheden in het kamp, dat zij ‘de hel’ noemde.

Einde reisvisum

Etty had een speciaal reisvisum waarmee zij het kamp kon verlaten waarneer zij wilde. Een aantal maal keerde zij voor een paar weken terug naar Amsterdam. Maar de nazi's besloten om de leden van de Joodse Raad hun privileges af te nemen. Hierdoor werd Etty bewoonster van het kamp waar ze daarvoor nog had gewerkt. Haar ouders en broer Mischa waren inmiddels ook in Westerbork. Op 7 september 1943 werd Etty samen met haar ouders en broer Mischa op transport gezet naar Auschwitz. Haar ouders werden waarschijnlijk direct na aankomst naar de gaskamers gebracht. Etty overleed zelf op 30 november 1943. Haar broers overleefden ook de oorlog niet.

Nalatenschap Etty Hillesum

Etty had voor haar laatste terugkeer naar Westerbork haar dagboek en brieven in Amsterdam achtergelaten bij een huisgenote. Ze had haar huisgenote gevraagd de werken aan schrijver Klaas Smelik te overhandigen zodat hij deze kon publiceren. Het lukte hem na de oorlog echter niet om een uitgever voor het dagboek te vinden. Maar in 1979 lukte het de zoon van Smelik om uitgeverij de Haan zover te krijgen. In 1981 verscheen ‘Het verstoorde leven; dagboek van Etty Hillesum 1941-1943’. Het boek was een groot succes. In 1982 werden tevens haar brieven gebundeld en uitgegeven onder de naam: 'Het denkende hart van de barak'.

Leestip:

Veel mooie woorden – Etty Hillesum en haar boekje Levenskunst
Redactie: Ria van den Brandt en Peter Nissen
Uitgever: Verloren
ISBN: 9789087046712
Winkelprijs: €29,–