Het grenzendoolhof van Baarle-Nassau en Baarle-Hertog
Wie naar de kaart van Nederland kijkt, ziet in het zuiden van Noord-Brabant iets vreemds. Bij de plaatsen Baarle-Nassau en Baarle-Hertog vormt de grens van België en Nederland een waar doolhof. Hoe komt dat?
30 enclaven in één gemeente
De gemeente ligt ongeveer tussen Breda, Tilburg en Turnhout; bestaande uit het Nederlandse Baarle-Nassau en het Belgische Baarle-Hertog. Een gemeente met maar liefst 30 enclaven - grondgebied dat wordt omringd door grond van een andere staat. 22 hiervan zijn van België, 8 van Nederland.
Grenzen door de huizen heen
Daar is gelijk het punt waar het allemaal wat ingewikkelder wordt. Naast de 22 enclaven van het Belgische Baarle, hoort het Vlaamse Zondereigen ook nog bij deze gemeente. Nederland heeft acht enclaven, waarvan er zeven gelegen zijn in de twee grootste enclaven van België. Hier vormen het sub-enclaven. Ook horen de kerkdorpen Ulicoten en Castelré bij het Nederlandse Baarle, maar is Castelré weer een schiereiland in België. De grenzen lopen dwars door elkaar, door straten en huizen heen. Daarom is inmiddels via huisnummerbordjes aangegeven bij welke staat een huis hoort.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Ontstaan van de enclavesituatie
De enclaveverdeling is in 1198 door Godfried II van Schoten ontstaan, die destijds Heer van Breda was. Zijn gebied was gelegen tussen Hertogdom Brabant en Graafschap Holland. In 1190 sloot hij zich aan bij Hertogdom Brabant, waardoor hij leenman van Breda werd. Daarnaast kreeg hij van Hertog Hendrik I extra stukken land, om zo zijn macht te behouden. De vruchtbare stukken die hier tussen zaten, hield de hertog voor zichzelf. Zo ontstond uiteindelijk de verdeling tussen Baarle-Hertog en Baarle-Nassau. Deze laatste naamsverandering ontstond door de erfopvolging van het geslacht van Nassau, na de leenman van Breda.
De Vrede van Münster
Bij de Vrede van Münster in 1648 werd er dwars door Brabant een rijksgrens getrokken. Baarle lag hierdoor plots in twee soevereine staten. Uiteindelijk leidde dat ertoe dat er verschillende wetten golden binnen Baarle, omdat gelijke behandeling niet langer te garanderen was. Hiermee hielden de discussies en rivaliteit tussen de gemeenten echter niet op.
Eindeloze discussies
In de daarop volgende eeuwen waren de enclaves vaak een punt van geschillen en conflicten. Samenvoeging, opheffing en ruil van grond kwamen voorbij als oplossingen, maar geen van alle opties werden doorgevoerd. Zelfs niet toen de gemeenten weer bij dezelfde staat werden herenigd, tijdens de samenvoeging van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden in 1815. Wel bleef er een hoop getouwtrek over de bijbehorende dorpen als Castelré en Putte.
Baarle tijdens wereldoorlogen
Tijdens de Eerste Wereldoorlog deed zich een lastige situatie voor. De Duitsers konden immers het Belgische Baarle-Hertog niet binnen, zonder de neutraliteit van Nederland te schenden. De Belgische enclaves bleven hierdoor onbezet. Een makkelijk doelwit voor spionnen en verzetsbewegingen, die zich konden stationeren in de onbezette Belgische enclave. In de Tweede Wereldoorlog bezetten de nazi’s zowel België en Nederland, maar ze keken niet om naar de bijzondere enclavesituatie.
De erkenning van rijksgrenzen
Door alle gebeurtenissen, ruzies en uitstel was er eind jaren ’50 nog altijd geen grensovereenkomst. Nederland en België besloten om de strijdbijl neer te leggen en de situatie aan een rechter voor te leggen. Het initiatief kwam vanuit Sooi van den Eynde: een paardenkoopman die in 1953 een stuk land kocht in Baarle. Hij was ervan overtuigd dat zijn grond in een Belgische enclave lag, wat de huurprijs ook zou beïnvloeden. Van den Eynde kreeg zijn gelijk, waarna er 40 hectare grond bij België werden gevoegd. Het belangrijkste gevolg van deze rechtzaak was de internationale erkenning van de gemeentegrenzen als rijksgrenzen. Het liet uiteindelijk 131 jaar op zich wachten, maar in 1974 zijn de rijksgrenzen van Baarle een officieel erkend feit.
