Ignatius van Loyola en de orde der Jezuïeten

Ik schrok toen ik zijn naam hoorde, er is nog nooit een jezuïet paus geweest. Maar ik ben wel trots dat de kerk zo'n vertrouwen in een jezuïet stelt

Aldus pater Johan Verschueren s.j., overste van de Nederlands-Vlaamse jezuïetenprovincie, die bij toeval in Rome was toen Jorge Mario Bergoglio als paus Franciscus aan de buitenwereld werd voorgesteld. Dat Bergoglio pas de eerste jezuïet is die paus wordt is minder toevallig. Dit heeft namelijk te maken met de bijzondere relatie tussen de orde en de paus die teruggaat tot de stichting van de orde der Jezuïeten.

De orde der Jezuïeten werd in de 16e eeuw gesticht door Íñigo López, beter bekend onder zijn Latijnse naam Ignatius van Loyola (1491-1556). Als zoon van een Spaanse geestelijke droomde hij aanvankelijk over het verrichten van heldendaden en trad hij in dienst van het leger. Hij raakte echter door ernstige verwondingen maandenlang aan bed gekluisterd, en raakte vervolgens in de ban van verhalen over het leven van Jezus en andere heiligen. Eenmaal hersteld besloot Íñigo zijn leven over een andere boeg te gooien.

Een nieuwe orde

Als ‘soldaat van God’ trok hij er op uit om te studeren en zich verder in de christelijke leer te verdiepen. Íñigo zwierf door Spanje, Italië, Vlaanderen, Engeland en Frankrijk en kwam uiteindelijk terecht in Parijs, waar hij een tiental gelijkgestemden om zich heen verzamelde. Op zijn initiatief legden zij op 15 augustus 1534 in Parijs geloften van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid af. Drie jaar later werd Íñigo, die zichzelf inmiddels Ignatius noemde, in Venetië tot priester gewijd. In 1540 verkreeg hij in Rome van paus Paulus III toestemming tot de officiële stichting van een nieuwe religieuze orde: de Sociëteit van Jezus.

Jezuïten grootste orde

Ignatius van Loyola had een radicaal nieuwe orde voor ogen die brak met conventionele kloostertradities als verplichte religieuze kledij, koorgebeden en boetedoening. Een mobielere houding was het devies, omdat het geven van naastenliefde iets ‘actiefs’ moest zijn. Gehoorzaamheid gold van begin af aan als het leidende principe, in het bijzonder de absolute gehoorzaamheid aan de paus. Hiervoor leggen jezuïeten tot op de dag van vandaag de speciale ‘vierde gelofte’ af, als uitdrukking van de bereidheid zich door de paus, als plaatsbekleder van Christus, te laten ‘zenden’. Tegenwoordig geldt de Sociëteit met 19.000 leden als grootste orde binnen de katholieke kerk.

Hoewel de keuze voor ‘Ignatius’ als geestelijke naam voor Bergoglio dus ook niet had misstaan, koos de jezuïet voor Franciscus, naar voorbeeld van de stichter van de Franciscaner kloosterorde, Franciscus van Assisi. Dat Bergoglio de nieuwe paus is kwam voor veel jezuïeten als een verrassing, omdat vanwege de ‘vierde gelofte’ zelfs een benoeming tot kardinaal al uitzonderlijk en onconventioneel is. “Dat de paus nu iemand uit de eigen rangen is, is raar, maar ik verwacht er geen problemen mee", aldus pater Verschueren s.j.