Joelbok: de geiten van Thor?

In Scandinavië is de joelbok onlosmakelijk verbonden met de maand december. De joelbokken worden als versieringen in kerstbomen gehangen of rond de kerstboom geplaatst. Ze worden gemaakt van stro en versierd met rode linten. Ook bestaat er sinds de jaren zestig van de vorige eeuw een traditie waarbij enorme joelbokken gemaakt worden en met regelmaat verbrand worden. Maar waar komt deze Scandinavische kerstbok eigenlijk vandaan?

Oorsprong van de joelbok

Er zijn meerdere verhalen rondom het ontstaan van de joelbok. Volgens sommigen is de bok verbonden aan voorchristelijk Scandinavië. De Noorse god Thor zou op een strijdwagen getrokken door twee bokken door de lucht vliegen. De joelbok zou daarom verwijzen naar de verering van oude Noorse goden. Een andere mogelijkheid is dat de bok verwijst naar de controle van Sint Nicolaas over de duivel. In de 11e eeuw trok deze rond en leidde een bok zo groot als een mens met zich mee. Die bok stond symbool voor de duivel.

Joelbokken door de tijd heen

Vanaf de 17e eeuw verkleedden jonge mannen zich rond kersttijd in allerlei kostuums. Zij zongen liederen, voerden toneelstukken op en haalden grappen uit. Deze traditie zette zich in sommige gebieden voort tot in de 20e eeuw. Tijdens de 19e eeuw werd de joelbok meer vergelijkbaar met de rol van de huidige (Amerikaanse) kerstman. Mannen verkleedden zich als de bok en brachten cadeaus. In de vroege 20e eeuw verkleedde men zich niet meer als joelbok, maar vaker als Sint Nicolaas.

De huidige joelbok

Tegenwoordig wordt de joelbok vooral gebruikt als kerstversiering. Hij hangt in de kerstboom, of staat als versiering op straat. In de jaren zestig van de 20e eeuw ontstond een nieuwe traditie in de Zweedse stad Gävle. In 1966 werd hier voor het eerst een enorme bok opgebouwd. Rond Nieuwjaar ging deze in vlammen op. Sindsdien wordt er vrijwel elk jaar een nieuwe enorme bok gebouwd. In veel gevallen wordt de bok verbrand of vernietigd, ook dit hoort in Gävle min of meer bij de traditie. De reuzachtige bok wordt jaarlijks in steden en dorpen in Scandinavië opgebouwd. De joelbok, wat de precieze oorsprong ook is, is onlosmakelijk verbonden met kerstmis in Scandinavië.