Lucas Cranach de Oudere: reformatieschilder & slimme zakenman

Hij was een tijdgenoot van Maarten Luther en een begenadigd schilder, graveur en ondernemer. Hij leefde van 1472 tot 1553 en zou portretten schilderen voor zowel de grote protestantse als katholieke heren van het Heilige Roomse Rijk.  Hij leefde in Wittenberg, net als Maarten Luther. Tussen de twee mannen zou een vriendschap ontstaan, waar Cranach zijn grootste bekendheid aan ontleent.

Cranach werd geboren als Lucas Mahler in het Duitse dorp Cranach (nu Kronach), waarschijnlijk in het jaar 1472. Het was destijds gewoonlijk om vernoemd te worden naar je geboorteplaats. Schilderen stond voor Lucas waarschijnlijk op vroege leeftijd al centraal, want zijn vader Hans Mahler was ook schilder. De oudste werken die van Cranach bekend zijn stammen uit 1502, toen hij al in Wenen woonde en 30 jaar oud was. Over zijn vormende periode als kunstenaar is helaas weinig bekend.

Geïnspireerd door de mythologie

Vanaf 1504 werkte Lucas voor keurvorst Frederik III, de Wijze (1463-1525), die hem opnam aan zijn hof in Saksen. Door het tijdvak waarin hij leefde, wordt Cranach gerekend tot de Duitse renaissanceschilders. Vooral in zijn vroegere jaren werd hij geïnspireerd door de Griekse en Latijnse mythologieën en beeldde hij veel van deze taferelen uit op het doek.

Populaire schilder

De populariteit van Cranach steeg al snel aan het hof van Frederik III. Van de keurvorst maakte hij meerdere portretten, maar vooral zijn stillevens van de natuur en zijn jachttaferelen maakten diepe indruk op Frederik III. In zijn nieuwe positie kreeg Cranach ook aanbiedingen van andere vorsten om portretten te schilderen. Zo reisde hij in 1509 af naar Nederland om keizer Maximiliaan (1459-1519) en de jonge, toekomstige keizer Karel V (1500-1558) te vereeuwigen. Bovendien maakte Cranach meerdere altaarstukken voor de slotkerk van Wittenberg.

Vriendschap met Luther

Saksen, en in het bijzonder Wittenberg, was het hart van het Lutheraans protestantisme. Geen wonder daarom dat Cranach in aanraking kwam met de reformator. Luther was gecharmeerd van het werk van Lucas en daarom mocht hij meerdere portretten schilderen van Luther en diens familie. Zonder zijn portretten hadden we niet geweten hoe Luther er precies uit heeft gezien. Omdat Cranach ook werken drukte op papier, vroeg Luther hem de eerste versie van zijn vertaling van de Bijbel te publiceren én te illustreren. Tussen de twee mannen ontstond een hechte vriendschap. Cranach was zelfs de peetoom van het eerste kind van Luther en zijn vrouw Katherina von Bora.

Schilder van de reformatie?

Cranach wordt nog wel eens de ‘reformatieschilder’ genoemd. De reden hiervoor was dat hij niet alleen veel portretten van belangrijke reformatorische vorsten schilderde, maar ook het protestantse gedachtegoed in zijn schilderingen verbeeldde. Hij benadrukte bijvoorbeeld het individu in schilderingen, de poging van de gewone man om dichter bij God te komen was in deze werken belangrijker dan het afbeelden van katholieke heiligen en nobelen. Bovendien schilderde hij een aantal Lutheraanse versies van bekende Bijbeltaferelen, zoals het Laatste Avondmaal. Ondanks deze invloeden van de reformatie bleef Cranach zelf katholiek en nam hij nog altijd opdrachten van katholieke vorsten aan.

Andere baantjes van Cranach

Aan het einde van zijn loopbaan moet hij een rijk man zijn geweest. Niet alleen is bekend dat hij (samen met zijn twee zoons en vele, vele leerlingen) maar liefst meer dan 1000 stukken schilderde, hij had ook een boekdrukkerij, hij verkocht papier, medicijnen en wijn en werd driemaal verkozen tot burgemeester van Wittenburg. Zijn belangrijkste resultaat in deze positie was het transformeren van Wittenberg in een centrum voor kunst. Hij zorgde ervoor dat de stad een aantrekkelijkere plaats werd voor jonge kunstenaars.