Ongeopende 17de eeuwse brief voor het eerst digitaal te lezen door nieuwe technologie

Voor het eerst is het wetenschappers gelukt om een verzegelde brief uit de 17de eeuw te lezen zonder hem te open. Door middel van een algoritme en geavanceerde scantechnologie kon een groep internationale wetenschappers, onder leiding van onderzoekers van de universiteiten van Groningen en Leiden, de ongeopende brief uit de 17de eeuw toch lezen. Voor historici betekent dit een schat aan nieuwe informatie over het verleden. Maar hoe werkt de nieuwe technologie, en waarom openen we oude brieven niet ‘gewoon’?

De brief in kwestie werd op 31 juli 1697 door de Fransman Jacques Sennacques verzonden naar zijn neef, en koopman, Pierre le Pers.  Sennacques verzocht le Pers een gewaarmerkt overlijdensbericht van ene Daniel le Pers op te sturen, en vroeg hoe het met Pierres eigen gezondheid ging. Op het moment van verzenden zou le Pers in Den Haag moeten zijn geweest, maar omdat de brief om onbekende redenen zijn weg niet naar Sennacques’ neef heeft kunnen vinden, belandde hij in een koffer van de 17de-eeuwse postmeester en postmeesteres Simon en Marie de Brienne. Omdat een postmeester pas betaald kreeg als een brief werd opgehaald, besloot het Haagse duo de brieven te bewaren. In de koffer, die de Brienne collectie wordt genoemd, liggen zo’n 2600 andere niet-aangekomen brieven. De vraag van Sennacques of le Pers een gewaarmerkt overlijdensbericht kon opsturen, bereikte de Franse koopman nooit. Door nieuwe geavanceerde technologie heeft die vraag ons 300 jaar later wel bereikt.

Technologie

Om de brief te kunnen lezen, maakt de groep internationale onderzoekers, onder leiding van de universiteiten van Leiden en Groningen, gebruik van röntgen-microtomografie, een geavanceerde scantechnologie. De ijzerdeeltjes die in de inkt zitten worden door duizenden scans opgepikt, waarna de letters zichtbaar gemaakt kunnen worden in een computerprogramma. Met de vele scans die van de brief worden gemaakt kunnen uiteindelijk 3D beelden worden gecreëerd. Een algoritme kan zo de, nog altijd opgevouwen, brief digitaal openen. Het ontwikkelen van dit algoritme kostte het team van wetenschappers, die hun bevindingen in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Communications publiceerden, vier jaar.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Brieven van de elite of de gewone man en vrouw?

Vier jaar lijkt wel erg veel tijd om een brief digitaal te openen. Toch zijn er twee belangrijke redenen waarom het toch digitaal, in plaats van handmatig, gedaan wordt. De eerste reden is de waarde van de inhoud van de brieven. In de Haagse postkoffer zijn brieven te vinden die door een dwarsdoorsnede van de bevolking zijn geschreven. Omdat doorgaans alleen correspondentie wordt bewaard van de elite, is er maar weinig bekend over het leven van de ‘gewone’ man en vrouw. Rebekah Ahrendt, een van de onderzoekers van de Universiteit Utrecht, stelt dan ook dat: “De collectie is belangrijk omdat deze ons wat vertelt over het dagelijks leven van gewone mensen in die tijd. Het waren geen brieven van de elite.”

Letterlocking

Maar dat de brief het openen waard is betekent niet direct dat er een team internationale wetenschappers uit allerlei vakgebieden met geavanceerde technologie en vier jaar tijd voor nodig is. Toch is het niet zo eenvoudig als het lijkt om een 17de-eeuwse brief zomaar open te maken. Tot de opkomst van de eerste moderne enveloppen in de 19de eeuw, werden er maar weinig enveloppen gebruikt. In de 17de eeuw was het gebruikelijk om je brief op papier te schrijven, en dat stuk papier dan op te vouwen en te verzegelen. De brief handmatig openvouwen zou hoogstwaarschijnlijk tot onherstelbare beschadiging van het waardevolle historische voorwerp hebben geleid.

Daarnaast bieden de speciale vouwwijzen en persoonlijke zegels een hoop informatie voor historici. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat een brief in een andere brief verpakt werd als hij moest worden doorgestuurd door de eerste ontvanger. Daarnaast werden bepaalde manieren van vouwen en verzegelen gebruikt om gevoelige informatie zo goed mogelijk te beschermen tegen ongewenste lezers. Dit proces van verzegelen en opvouwen wordt ook wel letterlocking genoemd. Bij het openen van een brief kan dus niet alleen de brief schade oplopen, maar kan ook de kennis over de verschillende manieren van letterlocking verloren gaan.

Dat letterlocking niet enkel het simpelweg opvouwen van een brief hoefde te zijn, blijkt uit correspondentie van de Engelse dichter John Donne. Donne heeft gedurende zijn leven vijf verschillende letterlocking technieken gebruikt, waarvan één zijn eigen unieke manier was. Het opvouwen van de brief was niet alleen praktisch, maar kon ook een extra persoonlijke draai aan een brief geven. Daarnaast is duidelijk geworden dat bepaalde manieren van verzegelen en opvouwen symbolische waarde hadden. Het gebruik van zijde bij het verzegelen betekende dat de schrijver een intieme brief had opgestuurd. Ook de manier van vouwen kon een bepaalde sociale betekenis hebben. Zo schreef Sir Robert Cecil eind 16de eeuw aan zijn zoon dat hij zelf zijn brieven schreef en verstuurde zoals een ‘gentleman’ dat hoort te doen, terwijl de brieven van zijn zoon gevouwen waren zoals iemand dat doet als hij pas net klaar is met studeren.

De brieven, waar het briefgeheim blijkbaar niet meer voor geldt, kunnen nu 300 jaar nadat ze geschreven zijn virtueel geopend en gelezen worden. Echter was de scantechnologie niet voor alle post uit de collectie geschikt en moet het algoritme eerst worden aangepast voor de volgende brief gelezen kan worden. Toch zijn de wetenschappers positief. Het succesvol lezen van Sennacques’ brief smaakt naar meer en in de Brienne collectie zijn nog zo’n 2600 ongelezen brieven te vinden die historici een ongekende hoeveelheid informatie over het verleden kunnen beiden.

Bronnen:

• Brienne Archive: A Postal Treasure Trove
• Radboud Universiteit: Algortime opent verzegelde zeventiende-eeuwse brief
• Bess of Hardwick's Letters: Postage and Bearers
• ARS Technica: "Locked" for 300 years: Virtual unfolding has now revealed this letter's secrets
• Enveloppenzaak: De geschiedenis van de envelop
• NOS: Wetenschappers lezen ongeopende brief uit 17de eeuw met scantechnologie

Afbeeldingen:

• Afbeelding 1: Verzegelde brief, Raspopova Marina. Via Unsplash
• Afbeelding 2: Voorbeeld van een gebroken zegel: Wassen zegel op een brief van Koning Filip II van Spanje, 1590. [Public Domain] via Wikimedia commons