Slag bij Grevelingen: ondergang van de ‘Onoverwinnelijke Armada’

“Ik ben een man van zee noch oorlog”, is de reactie van de onervaren hertog van Medina Sidonia als hij het bevel krijgt over de Spaanse Armada. Het plan van de Armada om Engeland te veroveren faalt dan ook volledig als de Spaanse vloot door de Engelsen wordt verslagen in de Slag bij Grevelingen en daarna kapot slaat op de klippen van de Ierse kust.

Aan het einde 16e eeuw leefden Spanje en Engeland in een staat van conflict met elkaar. De Spaanse koning Filips II was tot de dood van zijn vrouw Maria I in 1558 medeheerser van Engeland. Na haar dood werd Maria echter opgevolgd door haar protestante zus Elizabeth, die door de streng katholieke Filips werd beschouwd als een onrechtmatige koningin en ketter. Naast deze religieuze spanningen steunde Engeland ook de Nederlandse Opstand tegen het Spaanse gezag en vielen Engelse piraten regelmatig Spaanse schepen aan in de Caraïben.

De Armada

Nadat Elizabeth in 1587 haar nicht en concurrente Maria, de katholieke koningin van Schotland, liet executeren was voor Filips de maat vol. Begin 1588 liet hij de ervaren Álvaro de Bazán, markies van Santa Cruz, een grote vloot verzamelen voor de invasie van Engeland. Santa Cruz overleed echter in februari 1588, waarna het bevel overging op Alonso Pérez de Guzmán, de hertog van Medina Sidonia. Deze hertog was een neef van Filips, maar had totaal geen ervaring met oorlogvoering op zee. De Armada Invencible, onoverwinnelijke vloot, bestaande uit 151 schepen, vertrok eind mei 1588 vanuit Lissabon richting het Kanaal.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Engelse vloot

Het doel van de Armada was om een soort corridor op te zetten in het Kanaal, waardoor een leger van 30.000 man, onder bevel van Alexander Farnese, hertog van Parma, in schuiten het Kanaal kon oversteken. Om deze plannen te stoppen verzamelden de Engelsen een vloot van ruim 200 schepen onder bevel van Charles Howard, graaf van Nottingham, en Sir Francis Drake. Hoewel de Engelse vloot numeriek sterker was hadden, de Spanjaarden veel meer vuurkracht door hun grote, zwaarbewapende schepen.

Branders

Na enkele kleine schermutselingen in het Kanaal kwam de Armada op 6 augustus 1588 aan voor de kust van Calais. Hier bleek echter dat de voorbereidingen volledig fout waren gelopen en dat Parma nog minstens zes dagen nodig had om zijn leger klaar te maken. Er restte de Armada daarom niets anders dan in een defensieve formatie voor anker te gaan en te wachten op de hertog. De Engelsen hadden al lang door dat zij een directe confrontatie met de Armada niet konden winnen. Zij rustten daarom acht schepen uit als branders, waarbij de schepen werden overladen met kruit en ander brandbaar materiaal, en stuurden deze schepen op 8 augustus 1588 op de Armada af. Deze branders zorgden voor grote paniek onder de Spaanse schepen, waarna de Armada uit elkaar sloeg en een groot aantal schepen afdreven naar de Vlaamse kust.

Grevelingen

De Engelsen maakten van dit moment van chaos gebruik om aan te vallen. Het eerste slachtoffer van de Engelse agressie was de San Lorenzo, het vlaggenschip van admiraal De Moncada, die verging bij Calais. De grootste confrontatie vond echter plaats voor de kust van het Vlaamse plaatsje Grevelingen, waar de beslissende slag werd uitgevochten. De Engelsen probeerden van hun wendbaarheid gebruik te maken door eerst buiten Spaans schootsafstand te blijven en dan snel de Spaanse schepen van dichtbij aan te vallen. Een ander verschil tussen de Spaanse en Engelse tactiek was het gebruik van kanonnen. De Spanjaarden schoten hun kanonnen slechts één of tweemaal af, waarna de kanonniers zich naar het dek spoedden om zich klaar te maken voor de entering van de vijand.

Engelse overwinning

Door gebruik te maken van deze voordelen lukte het de Engelsen om een groot deel van de Spaanse schepen zwaar te beschadigen. Zij brachten zoveel schade toe met hun kanonnen dat een groot deel van de Spaanse kanonniers sneuvelden, waarna de bediening van de kanonnen moest worden overgelaten aan onervaren matrozen. Na uren vechten bleken vijf Spaanse schepen te zijn vergaan en ruim zeshonderd Spanjaarden het leven te hebben verloren. De Engelsen verloren minder dan honderd man en geen schepen.

Ierse kliffen

Het lukte de Engelse vloot door plotseling slecht weer echter niet om de Armada totaal te vernietigen, waarna Medina Sidonia besloot om via de noordkust van Schotland en Ierland weer terug naar huis te varen. Op deze terugtocht leed de Armada haar grootste verliezen. De vloot werd geteisterd door slecht weer, ziektes en een gebrek aan voedsel en water, en door een navigatiefout sloegen 24 schepen kapot op de Ierse kust. De aangespoelde soldaten werden daarna door bewoners en Engelse soldaten gedood. Uiteindelijk overleefden slechts zo’n 10.000 soldaten en matrozen, van de oorspronkelijke 30.000 man, de tocht. Van de 151 schepen die in mei 1588 koers zetten naar Engeland keerden er maar 67 terug in Spanje.  De ondergang van de Armada vormde een grote overwinning voor de Engelsen en betekende dat de invasie van Engeland niet doorging. Filips II antwoordde op het nieuws van de ondergang van zijn vloot: “Ik stuurde mijn schepen om te vechten tegen de Engelsen, niet tegen de elementen”.