The Bridge of Spies – Het verhaal achter de spionnenruil op de Glienicker Brücke in Berlijn

Op 10 februari 1962 vond in West-Berlijn de eerste spionnenruil plaats tussen de VS en de Sovjet-Unie. De ruil vond plaats op de Glienicker Brücke, een brug die West-Berlijn met het Oost-Duitse Potsdam verbond. Deze brug werd daarna een veelgebruikte plek voor het ruilen van spionnen. Maar wat is het verhaal achter die eerste ruil? Hoe werd besloten dat de Amerikaanse gevechtspiloot Francis Powers en de Russische spion Rudolf Abel weer huiswaarts mochten keren? Kortom: wat is het échte verhaal achter de Hollywoodfilm Bridge of Spies van Steven Spielberg en Tom Hanks?

Rudolf Abel

De eerste spionnenruil tussen de Sovjet-Unie en de VS vond plaats op 10 februari 1962. Rudolf Abel en Francis Gary Powers werden tegen elkaar uitgewisseld. Abel werd in 1903 geboren als William Fischer, in het Engelse Newcastle. Zijn ouders waren Russische immigranten, die het Tsaristische regime ontvlucht waren vanwege hun voorkeur voor het communisme. In 1921, toen Rusland definitief veranderd was in de communistische Sovjet-Unie, keerden Abel en zijn familie weer terug naar Moskou. Door zijn talenknobbel en kennis van radio’s werd hij al vrij gauw een belangrijke speler binnen de Russische inlichtingendiensten.

In 1947 werd hij in de VS geposteerd, waar hij de schuilnaam Rudolf Abel aannam. Na tien jaar van spionageactiviteiten werd hij in 1957 uiteindelijk verraden door een medespion. Abel werd daarna door de Amerikaanse autoriteiten tot een gevangenisstraf van 30 jaar veroordeeld. Tijdens zijn periode als Amerikaanse gevangene maakte hij nooit zijn ware identiteit bekend, waardoor hij daar altijd bekend is blijven staan als Rudolf Abel.

Francis Powers

Het verhaal van Francis Gary Powers was heel anders dan dat van Abel.  Powers was van eenvoudige komaf en had zich in de jaren ’50 aangemeld bij de Amerikaanse luchtmacht, waar hij opklom tot piloot van spionagevliegtuigen. Tien jaar later, in 1960, werd hij tijdens een spionagevlucht boven de Sovjet-Unie neergeschoten door de Russen. Powers overleefde de crash maar werd direct gevangengenomen. Na een langdurig proces, waarin hij uitgebreid spijt betuigde aan de Russische rechters, werd hij tot tien jaar gevangenisstraf veroordeeld.

Gespannen verhoudingen

Vooral de arrestatie van Powers kon voor de Amerikanen niet op een slechter moment komen tijdens de Koude Oorlog. Een kleine twee weken later stond er immers een belangrijke top op het programma tussen leiders van de Sovjet-Unie, de VS, Frankrijk en Groot-Brittannië. De top mislukte toen de toenmalige Amerikaanse president Dwight Eisenhower weigerde zijn excuses aan te bieden voor het incident met Powers. De Amerikanen bleven bovendien lange tijd stug volhouden dat de vlucht van Powers onderdeel van een NASA-missie was. Er werd echter al vrij snel ontdekt dat dit een leugen was. De uiteindelijke ruil was zodoende vooral een poging om de gespannen verhoudingen tussen Oost en West te laten afnemen.

Een belangrijke rol was weggelegd voor de Amerikaanse advocaat James Donovan. Hij had Abel tijdens diens proces verdedigd en de jury ervan overtuigd dat de Russische spion in de toekomst nog van belang zou kunnen zijn voor de Amerikanen. Mede daardoor was Abel uiteindelijk aan de doodstraf ontkomen. De voorspelling van Donovan kwam uiteindelijk uit na de arrestatie van Powers, waarna onderhandelingen over een ruil tussen Powers en Abel begonnen. Donovan was een belangrijke schakel tijdens de onderhandelingen, waarna de ruil uiteindelijke dus plaatsvond op 10 februari 1962. Tijdens de ruil verzamelden beide kampen zich aan weerszijden van de brug. Na een kort overleg tussen Russen, Amerikanen en Oost-Duitsers in het midden van de brug, mochten Abel en Powers uiteindelijk tegelijkertijd oversteken.

De nasleep

Deze ruil bleek de opmaat voor meer dergelijke uitwisselingen van gevangen spionnen op de Glienicker Brücke. In 1985 werden bijvoorbeeld 23 Westerse spionnen, die vastzaten in Oost-Duitsland, geruild tegen vier communistische spionnen. Deze ruil zou later de boeken ingaan als de grootste spionnenruil van de Koude Oorlog.

Met Powers en Abel liep het overigens wisselend af. Abel mocht na zijn terugkeer niet meer voor de Russische inlichtingendiensten werken, omdat de Russen bang waren dat hij tijdens zijn gevangenschap een dubbelspion was geworden. Hij overleed uiteindelijk in 1971 op 77-jarige leeftijd. Powers ontving ook een koel onthaal, omdat de meeste Amerikanen vonden dat hij zich te makkelijk gevangen had laten nemen door de Russen. Hij stierf in 1977 bij een helikopterongeluk. Powers werd slechts 48 jaar oud.

Bronnen

• British Broadcasting Corporation (BBC). Gary Powers: The U-2 spy pilot the US did not love. 
• The Guardian. Spy swaps of the Cold War. 
• British Broadcasting Corporation (BBC). Rudolf Abel: The Soviet spy who grew up in England. 
• History. U.S.-Soviet spy swap. 
• Laderman, Scott en Tim Gruenewald, Imperial Benevolence: US Foreign Policy and American Popular Culture Since 9/11 (Oakland, 2018)

Afbeelding

• De Glienicker Brücke vormde de grens tussen West-Berlijn en het Oost-Duitse Potsdam. Via Wikimedia Commons [Public Domain] . 
• Rudolf Abel werkte tien jaar lang als spion voor de Russen in Amerika. Via Wikimedia Commons [Public Domain].