De Russische burgeroorlog 1917-1922

De Russische revoluties van 1917 hadden een einde gemaakt aan de tsaristische regering, maar de overwinning van de bolsjewieken was nog verre van zeker. De tegenstellingen in Rusland waren onverminderd groot en verzet tegen de bolsjewistische plannen leidde tot de Russische burgeroorlog die tot 1922 zou duren.

De Bolsjewieken grijpen de macht

Na de revolutie in het voorjaar 1917 was de tsaar afgezet en werd er een tijdelijke regering aangesteld. Die regering moest echter concurreren met de raad van afgevaardigden van arbeiders en soldaten, de Sovjets. Die raad van arbeiders vaardigde, net als de provisorische regering, decreten uit en vormde daarmee een soort schaduwregering. Hierdoor werd effectief regeren onmogelijk en werd het land nauwelijks bestuurd. De bolsjewieken onder Lenin wisten aan populariteit te winnen en zetten de Sovjet-raden naar hun hand. Echter, bij verkiezingen in 1918 wonnen de bolsjewieken slechts een kwart van de stemmen. De meer gematigde socialisten hadden de meerderheid in de vergadering die een nieuwe grondwet moest ontwerpen. Die vergadering kwam echter maar één keer bij elkaar. Daarna werd de vergadering door bolsjewistische soldaten ontbonden, op orders van Lenin. Na de machtsovername tekende Lenin ook de vrede met de Centrale Mogendheden. Dat betekende het einde van de Russische betrokkenheid bij de Eerste Wereldoorlog. De Vrede van Brest-Litovsk betekende echter wel dat Rusland grote gebieden in het westen moest afstaan. Hiermee joeg Lenin grote groepen meer gematigde socialisten tegen zich in het harnas.

De partijen grijpen naar de wapens

In Sint Petersburg hadden de Bolsjewieken voet aan de grond, maar daar buiten nog niet. Kozakken, die loyaal waren aan de provisorische regering namen de wapens op in de buitengebieden. Een andere belangrijke groep die in actie kwam tegen de bolsjewieken, was het Tsjecho-Slowaakse legioen. Dit waren soldaten die tijdens de Eerste Wereldoorlog deserteerden uit het Oostenrijks-Hongaarse leger en in het Russische leger dienden. Zij waren ontevreden geworden over de manier waarop de bolsjewieken hun terugkeer naar huis probeerde te regelen. Ze weigerden hun wapens in te leveren en bezetten delen van de Trans-Siberië spoorlijn. Hun voorbeeld werd gevolgd door verschillende andere groeperingen. Samen vormden zij de Witten. Ook de Sovjets bewapenden zich. De bolsjewieken hadden al een gewapende afdeling, de Rode Garde. Die bestond uit vrijwilligers uit de eigen gelederen en was vooral bedoeld om de machtsgreep in Sint Petersburg kracht bij te zetten. Het waren die soldaten die de vergadering in Sint Petersburg ontbonden had. De militaire kennis en kracht van deze eenheid was echter te klein om een echte oorlog mee te voeren. Lenin richtte daarom het Rode leger op. Officieren uit het oude tsaristische leger moesten nu de leiding krijgen in het Rode leger. Om er zeker van te zijn dat alle troepen loyaal waren en bleven, werden de officieren bijgestaan door partijcommissarissen. Het leger als geheel stond onder leiding van Trotski.

Oorlog op vier fronten

De bolsjewieken hadden in eerste instantie een groot gebied in handen, maar werden in de loop van 1918 op vier fronten teruggedrongen door de Witte legers. Het belangrijkste front lag in het oosten, maar ook vanuit de Krim in het zuiden en de Baltische staten in het westen vielen de Witten aan. Een vierde front lag in het noorden, met als basis de steden Archangelsk en Moermansk. De witte legers kregen steun van buitenlandse mogendheden, die bang waren dat de bolsjewistische opstanden zich over de rest van de wereld zouden uitbreiden.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Westerse mogendheden vechten mee met de Witten

Nadat de Eerste Wereldoorlog afgelopen was, begonnen andere mogendheden zich actief te mengen in het conflict. In Siberië en rond de stad Archangelsk kwamen westerse troepen in actie. Amerikanen en Japanners landden ook in Siberië. Franse troepen dienden in Oekraïne. De buitenlandse interventies waren echter vrij klein. Het noordelijke front bij de stad Archangelsk, waar vooral Britten vochten was niet van groot belang voor het verloop van de oorlog. De Fransen in Oekraïne wisten zich geen raad met de chaos van Witte, Rode en lokale nationalistische legers. In het Oosten beperkten de troepen van de VS zich tot het beschermen van de belangrijke Trans-Siberië-spoorlijn. Japanse troepen grepen wel fel in en bezetten een aantal provincies in het verre oosten van Rusland. Maar eind 1919 waren de meeste buitenlandse troepen, behalve de Japanners, weer vertrokken. De buitenlandse interventies droegen uiteindelijk dus weinig bij aan de militaire krachtsverhoudingen. Wel leverde het een stroom van bolsjewistische propaganda op, die claimde dat buitenlandse imperialistische krachten de revolutie wilden tegenwerken. Dat de Witten terrein wonnen droeg bij aan de paranoia van de bolsjewistische leiders, die zich ook echt het slachtoffer voelden van een buitenlandse imperialistische samenzwering.

Boerenopstand in Oekraïne

Achter de frontlinies werd ook gevochten. Beide kampen probeerden hun ideologie met geweld op te leggen aan de bevolking van de bezette gebieden. Ook moesten beide kampen de strijd aanbinden met rivaliserende groepen. Vooral gematigde socialisten en bolsjewisten maakten het elkaar moeilijk. Op het platteland van Oekraïne ontstond een boerenopstand, die in opstand kwam tegen alle strijdende partijen. De boerenopstand werd door beide partijen met veel geweld neergeslagen. Boeren kwamen ook in opstand tegen het nieuwe economische beleid van de bolsjewieken. Hoewel de hervormingen in het grondbezit goed waren voor de boeren, waren de nieuwe belastingregels en de rantsoenering van graan een reden tot opstand.

De Bolsjewisten slaan de opstand neer

Ook die opstanden werden met geweld onderdrukt. Het bolsjewistische beleid veroorzaakte een hongersnood die tot 1923 zou aanhouden. De bolsjewieken maakten handig gebruik van deze hongersnood. Door de verdeling van voedsel streng te controleren, maakten ze de bevolking volledig afhankelijk. Dat had wel miljoenen slachtoffers tot gevolg.

Het Rode leger wint de Russische Burgeroorlog

Hoewel de Witte legers vanuit Siberië ver wisten op te rukken, werden ze in 1919 langzaam teruggedrongen. Stad na stad moesten ze prijsgeven en de terugtocht veranderde in een vlucht. De Witte legerleider Kolsach probeerde in Irkutsk nog een laatste stelling in te richten, maar werd door socialisten opgepakt en aan het Rode leger overgedragen. In het westen bezetten Witte legers bijna heel Oekraïne, en rukten zelfs op tot de buitenwijken van Sint Petersburg. Het bezetten van die stad zou een zware slag zijn voor de bolsjewistische legers. Met zware tegenaanvallen wisten de bolsjewieken die nederlaag te voorkomen. Nu bleek dat de frontlinies van de Witte legers te lang waren geworden. Ze konden de tegenaanvallen van het Rode leger niet meer goed opvangen. Een groot deel van het gewonnen gebied ging weer verloren. In 1920 wist een Wit leger vanuit de Krim nog één keer ver door te stoten, maar ook dat leger werd door het Rode leger in het defensief gedrongen en moest uiteindelijk uit de Krim geëvacueerd worden. In 1920 controleerde het Rode leger alle gebieden die door de Witte legers waren veroverd, en had de Russische Burgeroorlog hiermee in feite gewonnen. Daarmee was de oorlog echter nog niet voorbij. Lokale gewapende opstanden tegen het Rode leger bleven tot 1922 voorkomen. In het oosten en in de Kaukasus werd nog tot 1922 gevochten.