Kom met duizend bloemen

Een van de fraaiste objecten in de collectie Nederland in de Romeinse tijd is een ribkom uit Nijmegen van millefiori of ‘duizendbloemen’­-glas, dat ook wel mozaïekglas wordt genoemd. Dergelijke kommen dateren overwegend uit de 1ste eeuw na Chr. en worden in Nederland voornamelijk gevonden in en rond Romeinse legerkampen, zoals Velsen, Valkenburg ZH, Alphen aan den Rijn, Vechten en Nijmegen. Het leger was blijkbaar dol op dit soort kommen. Het is goed voorstelbaar dat ze gebruikt werden bij een luxer diner, waar deze mooie kommen goed tot hun recht kwamen. Uit onderzoek in Valkenburg is echter gebleken dat scherven van deze kommen voornamelijk uit de gewone soldatenonderkomens komen, waardoor verondersteld wordt dat ze onderdeel waren van het ‘gewone’ soldatenservies.

Ribkommen

Ribkommen zijn vanaf het midden van de 1ste eeuw v.Chr. gemaakt en de productie ervan loopt door tot in de 2de eeuw na Chr. Sommige zijn van een mathematische perfectie, andere zijn slordiger uitgevoerd. Over de precieze techniek van vervaardiging bestaan verschillende theorieën. Waarschijnlijk werd het glas in de oven tot een schijf gesmolten. Vervolgens werden met een pincet of staafje ribben gevormd op het oppervlak, waarna de bewerkte plak over een bolle mal tot een kom werd gevormd. Tenslotte werden de rand en binnenkant geslepen en gepolijst. Deze ribkom is een van vele rijke glasvondsten uit Romeins Nijmegen. Er zijn geen aanwijzingen dat hier glas werd geblazen en veel glas zal zijn aangevoerd uit bekende glascentra als Keulen en Trier. Bijzondere stukken kunnen van veel verder weg zijn gekomen: deze ribkom is waarschijnlijk in Noord­Italië gemaakt.

Vindplaats

Het is heel bijzonder dat deze kom zo gaaf bewaard is gebleven. De vraag is dan ook waar de kom in Nijmegen precies is gevonden. De kom is in 1930 of 1931 gekocht door gemeentearchivaris Mathé Daniëls, waarbij geen specifieke herkomst werd opgegeven. Maar de enige plaats waar op dat moment in Nijmegen graafwerkzaamheden plaatsvonden, was op een terrein aan de Berg en Dalseweg in de omgeving van herberg ‘Het Zwaantje’ aan de Kruisweg. In de publicatie van Daniëls staat een kaartje waarop duidelijk is dat de millefiori­kom ten zuiden van de Kruisweg is gevonden. Ook is op luchtfoto’s uit 1944 te zien dat daar een kleine zandafgraving was. In 1951 werd de kom door Daniëls te koop aangeboden aan het RMO, dat de kom voor een aanzienlijk bedrag overnam.

Uit een graf

De zandafgraving waaruit de kom afkomstig is, ligt naast de plek waar in 1992 een opgraving werd uitgevoerd door de gemeentelijke archeologische dienst van Nijmegen. Bij dit onderzoek werd ook de zandafgraving uit de jaren 1930 teruggevonden, die volgestort bleek te zijn met puin. Bij de opgraving werden ruim tweehonderd Romeinse graven gevonden, die dateerden tussen het begin van de 1ste en het begin van de 2de eeuw na Chr. Veel graven bevatten spijkers van de zolen van Romeinse schoenen, zodat verondersteld wordt dat hier voornamelijk soldaten waren begraven. Het lijkt erop dat de millefiori-kom in het RMO afkomstig is uit dit grafveld. De kom kan dan meegegeven zijn aan een overleden soldaat, die gelegerd was op het naburige Kops Plateau.