Waarom was de Slag bij Duins zo belangrijk voor de Tachtigjarige Oorlog?

In 1639 was de Tachtigjarige oorlog al 71 jaar bezig. Eens per jaar legde een grote armada aan in het kapersnest Duinkerken om het Spaanse Leger in de Zuidelijke Nederlanden te voorzien van geld en verse troepen. In 1639 ging de Nederlandse admiraal Maarten Tromp de strijd aan met deze armada. De Slag bij Duins was een spectaculair hoofdstuk in de oorlog, die de naam van Tromp bij iedereen bekend maakte.

Maarten Tromp

Maarten Harpertszoon Tromp (1598 - 1653) was net als zijn vader een ervaren zeeman. Hij had eerder onder Piet Hein (1577 – 1629) gediend, de man die in 1628 de Spaanse zilvervloot had veroverd. Toen de Staten-Generaal Tromp tot admiraal van de Nederlandse vloot benoemde, had hij een zware taak voor de boeg. Zijn voorganger Van Dorp had zich in een aantal gevechten als kapitein onderscheiden, maar bleek als opperbevelhebber van de vloot ronduit incompetent, waardoor een deel van de zeelieden gemuit had. Dit was niet het enige probleem waar de vloot mee te maken had. Er waren veel te weinig schepen en de schepen die de Nederlanders hadden waren traag en slecht onderhouden.

Duinkerken

De Vlaamse vloot van de Spanjaarden lag in de haven van Duinkerken en vormde vanuit daar een plaag voor de Nederlandse handelaren en vissers. De vloot bestond grotendeels uit zogenaamde ‘kapers’, die toestemming van de Spaanse koning hadden om in zijn naam schepen te beroven. De fregatten van de Duinkerker kapers waren te snel voor de Nederlandse vloot, die ook te klein was om de Noordzee en het Kanaal goed te kunnen patrouilleren.

Daarnaast vormde Duinkerken ook een probleem voor de Nederlanders op het land. Een keer per jaar kwam er een grote armada oftewel een gewapende vloot vanuit het Iberische Schiereiland om nieuwe rekruten aan te leveren als versterking voor het Spaanse leger. Tromp had, net als zijn voorganger, geprobeerd om de haven van Duinkerken te blokkeren zodat de kapers niet konden uitvaren. Dit was echter nooit lang succesvol.

Slag bij Duins Tromp schilderij

De armada van 1639

In 1639 was Tromp twee jaar admiraal van de vloot. In dat jaar was het nog belangrijker dan anders dat de Spaanse armada Duinkerken niet zou bereiken. Stadhouder Frederik Hendrik was opperbevelhebber van het Nederlandse leger en vocht met zijn leger en de Franse bondgenoten in Vlaanderen. Daar hadden de Spanjaarden de afgelopen jaren grote overwinningen geboekt, die de stadhouder ongedaan hoopte te maken. De armada van 1639 bestond uit 67 schepen die 24.000 rekruten meevoerden. Deels bestond de vloot uit grote slagschepen maar een aanzienlijk deel waren kleinere transportschepen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De slag bij Duins

In september barstte de strijd los toen Tromp met een klein eskader van maar dertig schepen de confrontatie aanging. Voordat de Spaanse schepen de Nederlanders in het oog kregen hadden ze alleen vage gevechtsinstructies gekregen. De gewapende slagschepen moest een halvemaan vormen om de kleinere transportschepen te beschermen. Tromp liet zijn schepen samenwerken in een linieformatie, waardoor ze hun sterke kanonnen effectiever konden gebruiken tegen de vijand. De halvemaanformatie bood geen bescherming hiertegen. De armada raakte zo zwaar beschadigd dat ze zich terugtrok naar de neutrale Engelse haven bij Duins voor reparaties. De vloot van Tromp, die maar één schip had verloren, ging ook voor anker in de haven bij Duins en zo wachtten de twee vloten wekenlang af. Het nieuws van het succesvolle begin van de slag bereikte de Republiek en zorgde voor veel opwinding, terwijl de censuur in de Spaanse Nederlanden het zo veel mogelijk stil probeerden te houden.

Steeds meer schepen werden richting de vloot van Tromp gestuurd die in Duins lag. Aan Spaanse kant werd de vloot juist zwakker. Sommige schepen moesten worden opgegeven omdat de verliezen onder de bemanning te groot waren, of omdat de schepen niet meer gerepareerd konden worden. In het holst van de nacht lukte het de Spanjaarden wel om troepen en zilver langs de Nederlanders naar Duinkerken te smokkelen, voordat Tromp dit blokkeerde. De Nederlanders waren nu in de meerderheid en wachtten op het juiste moment om de zeeslag voort te zetten.

Op 21 oktober had Tromp het weer mee en viel de Spanjaarden aan. Dit gebeurde onder andere met branders, oude schepen die in brand werden gestoken en op de vijandelijke vloot af werden gestuurd in de hoop dat die ook in brand zou vliegen. De Spaanse schepen lichtte het anker in de hoop alsnog Duinkerken te bereiken. Echter, de route naar Duinkerken was afgesneden door een eskader dat door Tromp vooruit was gestuurd. De Nederlandse vloot achtervolgde de schepen en bestookte hen met kanonvuur. In paniek stranden meerdere Spaanse schepen op de Engelse kust, waar ze enthousiast geplunderd werden door de lokale bevolking. Uiteindelijk zouden slechts een handjevol schepen Duinkerken bereiken.

Nasleep

Hoewel er tussen september en oktober 1639 duizenden soldaten naar Duinkerken waren ontkomen, had Tromp dankzij zijn overwinning in de Slag bij Duins voorkomen dat de hoofdmacht van de Spanjaarden Duinkerken en dus het front in Vlaanderen kon bereiken. Dat had een tegenslag betekend die Frederik Hendrik, die tevergeefs probeerde om Antwerpen in te nemen, niet kon gebruiken.

Het verlies van de armada was ook een grote klap voor de Spanjaarden. De Spaanse Kroon was afhankelijk van schepen om haar uitgebreide wereldrijk bij elkaar te houden. De vele vaartuigen die verloren gegaan waren tijdens de Slag bij Duins konden niet makkelijk vervangen worden. Het verlies van de slag was een duidelijk teken dat het Spaanse Rijk haar macht begon te verliezen.

Maarten Tromp werd bij thuiskomst op handen gedragen, maar de vloot zou ook daarna nog met gebrekkige financiering kampen. Niet lang nadat ze de Slag bij Duins verloren hadden begonnen de Spanjaarden de vredesonderhandelingen die uiteindelijk zouden leiden tot het einde van de Tachtigjarige Oorlog, de Vrede van Münster.