De stoomlocomotief van George Stephenson.

Railway spine: ziektebeeld bij de eerste treinen

Het begin van het treinreizen kwam met vallen en opstaan. Zo boden de eerste treinen geen enkele vorm van bescherming aan hun passagiers en vonden er tal van treinongevallen plaats door het gebrek aan veiligheidsvoorschriften. Passagiers die bij zulke ongelukken verwondingen opliepen, kregen vaak schadevergoedingen van de spoorwegbedrijven, maar er was ook een groep overlevenden, die geen fysiek letsel had, maar wel beweerde blijvende schade te hebben opgelopen. Waren dit fraudeurs die slechts uit waren op de vergoedingen? Of was er meer aan de hand met deze mensen?

In 1830 werden in Engeland de eerste personen vervoerd per trein. De Industriële Revolutie die halverwege de achttiende eeuw in Engeland begon had hiervoor de weg gebaand. Nadat James Watt in 1769 de stoommachine had verbeterd en Richard Trevithick deze in 1804 op stalen rails zette om het werk in de mijn bij te staan, was het George Stephenson die in 1829 de eerste echte stoomlocomotief bouwde. De locomotief werd gebruikt om wagons over rails voort te trekken. In eerste instantie was deze bedoeld om goederen te vervoeren, maar binnen twee jaar stapten ook de eerste passagiers in de trein.

Houten karretjes

Deze eerste treinen waren qua reiscomfort echter nog lang niet op het niveau van wat wij gewend zijn. De coupés waarin de eerste passagiers plaatsnamen, waren in feitegammele, houten karretjes. En hoewel de eerste treinen niet zo snel reden als die van tegenwoordig (nog geen 50 km/u), vonden er tussen 1850 en 1875 erg veel treinongelukken plaats. Dit kwam voornamelijk door het ontbreken van veiligheidsvoorschriften en de hevige concurrentie tussen spoorwegmaatschappijen waardoor er werd bespaard op het onderhoud aan de treinen.

Treinongevallen

De ontwikkeling van de pers zorgde ervoor dat het publiek op de hoogte was van treinongelukken uit heel Europa. Burgers lazen de meest huiveringwekkende details over ontsporingen of botsingen waarbij treinen in brand vlogen en de houten wagons geen enkele vorm van bescherming boden aan passagiers. Mensen waren diep geschokt, ongelukken van ’een dergelijke omvang waren een nieuw fenomeen in het rustige leven van de negentiende-eeuwse burger. Dit leidde tot een collectieve angst voor treinen.

Blijvende schade

Bij deze treinongevallen liepen passagiers vaak verwondingen op. Sinds 1846 konden spoorwegmaatschappijen hiervoor verantwoordelijk worden gehouden en kon er via de juridische weg financiële compensatie worden geëist. Maar er meldden zich ook overlevenden van treinongelukken, die geen fysieke verwondingen hadden, maar wel beweerden blijvende schade te hebben opgelopen. Zo zeiden ze last te hebben van onder meer spasmen, verdovingen en zelfs verlammingen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Schadeclaims

In eerste instantie werden deze klachten niet serieus genomen. Men dacht dat ze hun symptomen veinsden om een geldbedrag op te strijken en deze schadeclaims werden dan ook door de spoorwegmaatschappijen verworpen. Maar via rechtszaken en meelevende jury’s werd meestal alsnog het hele schadebedrag toegezegd. Hierdoor ontstond er een intens debat over het onderscheid tussen echte slachtoffers en oplichters. Zo werden spoorwegartsen gewaarschuwd om extra goed op te letten of een patiënt de symptomen niet simuleerde. Slachtoffers werden dan ook gekeurd door sceptische artsen.

Railway spine

Aan onder meer chirurgieprofessor John Erichsen de taak om patiënten van treinongevallen te diagnosticeren. Hij zag dat er wel degelijk fraudeurs onder de eisers waren, maar hij onderkende ook een andere groep. Volgens hem bestond er naast de slachtoffers met zichtbare verwondingen nog een categorie overlevenden, die schade hadden opgelopen die met de technologie van die tijd nog moeilijk te constateren was. Zo was zijn theorie dat passagiers door het schokken en stoten van de trein microscopisch letsel konden oplopen aan hun ruggenmerg, waardoor er allerlei klachten ontstonden die volgens hem gerelateerd waren aan het zenuwstelsel. Hij noemde dit fenomeen ‘railway spine’, maar het werd ook wel Erichsen’s disease genoemd.

Omstreden aandoening

Railway spine werd een diagnose waarmee overlevenden van treinongvallen een schadevergoeding van de spoorwegmaatschappijen konden krijgen, en dat gebeurde dan ook bij de vleet. De theorie van Erichsen was louter gebaseerd op logica, niet op empirisch onderzoek en de diagnose railway spine werd al snel omstreden. Zo stelde zijn collega Herbert Page dat het ruggenmerg het meest beschermde orgaan van het menselijk lichaam is en dat een microscopisch letsel daaraan ten gevolge van een treinongeval dan ook onwaarschijnlijk was. Hij opperde dat de klachten geen fysieke maar psychologische oorzaken hadden. De psychologie stond indertijd nog in de kinderschoenen, maar toch was Page ervan overtuigd dat de intense angst en het schrikeffect op het moment van het ongeluk een grote rol speelde. De arts Jean-Martin Charcot noemde het fenomeen op zijn beurt weer hysterie, een in de negentiende eeuw populaire verzamelnaam voor allerlei zenuwstoornissen. De psychiater Oppenheim zocht de oorzaak echter in de hersenen. Volgens hem was moleculair letsel aan de hersenen de oorzaak van de symptomen. Door de inbreng van Oppenheim werd de term railway spine geschaard onder Oppenheims ziektebeeld van traumatische neurose.

Absurditeit

Aan het eind van de negentiende eeuw werd de diagnose railway spine afgedaan als absurditeit. Tegen die tijd waren er namelijk meer gevallen met dezelfde symptomen bekend waarvan de patiënten nooit een treinongeval hadden meegemaakt. Toch heeft het debat over het ziektebeeld en de vele schadeclaims die uit de diagnose railway spine voortkwamen geleid tot significante veiligheidsmaatregelen van de spoorwegmaatschappijen om meer ongelukken en de financiële compensaties hiervoor te voorkomen. De artsen die wezen op een psychische oorzaak hadden het overigens niet helemaal mis. Tegenwoordig worden klachten als gevolg van een ongeluk of een andere traumatische gebeurtenis als Post Traumatische Stress Stoornis (PTSS) gediagnosticeerd.