Bundesarchiv, Bild 183-H27992 / Sönnke, Hans / via Wikimedia Commons

De grootste scheepsramp uit de geschiedenis: De Wilhelm Gustloff

Bij grote scheepsrampen denkt men al snel aan de Titanic of de SS Berlin, maar aan het einde van de Tweede Wereldoorlog voltrok zich in de Oostzee, ter hoogte van Polen ook een catastrofale scheepsramp. Deze scheepsramp, waarbij het Duitse schip de Wilhelm Gustloff zonk, wordt vandaag de dag gezien als de dodelijkste scheepsramp uit de geschiedenis.

De Wilhelm Gustloff

De Wilhelm Gustloff was van origine een passagiersschip, dat in 1937, in het bijzijn van Adolf Hitler te water werd gelaten. Het schip was eigendom van de Nationaalsocialistische organisatie Kraft Durch Freude (KDF), een overheidsorganisatie die goede arbeidsprestaties beloonde met uitstapjes en vakanties. Deze organisatie gebruikte het schip dan ook van 1937 tot 1939 als cruiseschip, maar vanwege de oorlog werd het schip al snel voor andere doeleinden ingezet.

In 1939 na het einde van de Spaanse Burgeroorlog werd de Wilhelm Gustloff ingezet om de Duitse troepen, die aan de zijde van Franco hadden gevochten, terug te halen uit Spanje. Daarna barstte de Tweede Wereldoorlog los, en werd het schip gebruikt als hospitaalschip en als onderkomen voor U-bootbemanningen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Naderende Sovjets

Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog werden de Duitsers aan het oostfront onder de voet gelopen door de aanvallen van het Sovjetleger. Op 13 januari 1945 lanceerde de Sovjet-Unie een groot offensief gericht op de regio Oost-Pruisen. Vanuit het gebied waar nu de oostgrens van Polen ligt, rukten de Sovjets snel op naar het westen. Die opmars veroorzaakte veel paniek onder de burgerbevolking, veel van hen hadden namelijk een Duitse achtergrond. Honderdduizenden inwoners van Oost-Pruisen sloegen op de vlucht uit angst voor vergeldingen van het naderende Sovjetleger. Veel van deze vluchtelingen hoopten in de haven van Gotenhafen (tegenwoordig Gdynia) een schip te vinden dat hen naar een veilige haven kon brengen. Een van de schepen dat op dat moment in Gotenhafen aangemeerd lag, was de Wilhelm Gustloff. Het schip lag hier om gewonde Duitse soldaten te evacueren.

De vluchtelingen probeerden massaal aan boord te komen, maar al snel werd duidelijk dat het schip niet genoeg plek kon bieden voor alle vluchtelingen. Uiteindelijk slaagden naar schatting tienduizend mensen erin om een plek op de Wilhelm Gustloff te bemachtigen, al is nooit duidelijk geworden hoeveel mensen precies aan boord waren. Het schip was eigenlijk maar berekend op twee- tot drieduizend passagiers. De omstandigheden op het schip werden hierdoor al snel ondraaglijk. Overal aan boord zaten mensen weggestopt, zelfs in het leeggelopen zwembad.

De ramp

Op 30 januari 1945 vertrok het schip vanuit de haven richting de Duitse havenstad Kiel. Militair commandant Wilhelm Zahn wilde de kans op een aanval door een Sovjet-onderzeeër zo klein mogelijk houden, en adviseerde kapitein Friedrich Petersen daarom om dicht bij de kust, in ondiep water te blijven. Ook adviseerde hij de kapitein om geen gebruik te maken van zijn navigatieverlichting, zodat het schip hopelijk ongezien zou blijven. In de middag kreeg Petersen het bericht dat er een Duitse escorte van mijnenvegers onderweg was naar de Wilhelm Gustloff, om het schip naar Kiel te escorteren. Hierop besloot kapitein Petersen om het advies van Zahn niet langer op te volgen, en hij zette koers naar diep vaarwater. Dit bleek echter een grote vergissing, want nog voor de mijnenvegers de Wilhelm Gustloff konden bereiken, werd het schip ontdekt door de Russische onderzeeboot S-13. De Sovjets twijfelden bij het zien van een Duits schip geen moment, en vuurden direct een salvo torpedo's af.

Drie torpedo’s troffen doel. Vrijwel meteen brak er grote paniek uit op het overbeladen schip. Veel mensen sloegen, of sprongen overboord. Met watertemperaturen van 4 °C en een luchttemperatuur van onder de -10 °C waren de overlevingskansen voor de opvarenden nihil. Van de duizenden vluchtelingen en duizend soldaten en zeelieden werden er naar schatting slechts duizend levend uit het water gehaald door de achteropkomende mijnenvegers. De meest recente en geaccepteerde schattingen gaan uit van ruim negenduizend slachtoffers bij de ramp. Daarmee is de ondergang van de Wilhelm Gustloff de grootste scheepsramp in de geschiedenis.