Avondklok in de Tweede Wereldoorlog
De Duitsers maakten tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruik van een avondklok. Nederlandse burgers mochten ’s nachts niet meer de straat op zonder vergunning. De Duitse bezetter handhaafde strenge nachtregels om verzet tegen te gaan en om nachtelijke bombardementen moeilijker te maken.
Op 10 mei 1940 vielen de Duitsers Nederland binnen. Daarna werd Nederland door een civiel bestuursorgaan onder leiding van Arthur Seyss-Inquart bestuurd. Deze Duitse overheid bepaalde de regels in Nederland, die er vooral op toegespitst waren om de bevolking in bedwang te houden. De Duitsers probeerden op allerlei manieren het verzet te ontmoedigen, bijvoorbeeld door verzetsacties met zware represailles te bestraffen. Een andere maatregel om het Nederlandse verzet tegen te gaan was de avondklok. De bevolking mocht van 12 uur ’s nachts tot 4 uur ’s ochtends niet de straat op gaan. Als een burger in die tijd toch de straat op wilde, moest hij eerst een ausweis, Duits voor ‘vergunning’, verkrijgen van de Duitse overheid. Iedereen die tijdens de spertijd buiten werd aangetroffen, werd in de cel gegooid.
Avondklok in de middeleeuwen
De avondklok is een oud verschijnsel. Al in de middeleeuwen werden avondklokken gebruikt. Zo'n avondklok was toen nog echt een klok die geluid werd op het moment dat de stadspoorten sloten. Het luiden van de avondklok betekende ook dat mensen hun haardvuren moesten doven en dat kroegen, herbergen en werkplaatsen hun deuren moesten sluiten. Zo wilden stadsbestuurders voorkomen dat misdadigers of vijanden 's nachts de stad in slopen, maar ook dat haardvuren onbewaakt achterbleven als mensen gingen slapen. De avondklok was dus net als nu een veiligheidsmaatregel en geen strafmaatregel.
Avondklok als strafmaatregel
De Duitsers gebruikten de avondklok anders. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikten zij de avondklok echt als een strafmaatregel. In het begin van 1942 pleegde het Amsterdamse verzet een aantal aanslagen op gebouwen van de Duitse bezetter. De Duitsers voerden daarop voor straf een langere avondklok in. Al vanaf 8 uur ’s avonds moest de Amsterdamse bevolking binnen blijven. Bovendien mochten er na 7 uur geen trams meer rijden en werden een aantal Amsterdamse mannen gedwongen om ’s nachts Duitse gebouwen te bewaken. Het Duitse bestuur van Amsterdam hief de maatregel na een maand weer op, maar het gebeurde vaker dat de avondklok werd ingezet om verzetsdaden te bestraffen.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Verduistering
Ook stelden de Duitsers de verduisteringsplicht in. ’s Avonds mocht er geen licht zichtbaar zijn, om het navigeren en bombarderen voor Geallieerde vliegtuigen moeilijker te maken. Iedere burger had de plicht om alle ramen met verduisteringsgordijnen en papier lichtdicht te maken. Een speciale vrijwilligerseenheid werd opgericht om te controleren of de bevolking zich aan de regels hield. Deze Luchtbeschermingsdienst, bestaande uit Nederlandse burgers, had een vergunning om ’s nachts over straat te gaan. De verduisteringswet maakte het nachtelijke leven voor de Nederlanders moeilijk en soms zelfs gevaarlijk. Er deden zich veel ongevallen voor en het was moeilijk om de weg te vinden. In Amsterdam werden huisnummers met grote witte cijfers op de muren gekalkt, zodat ze in het donker beter te zien waren.
Avondklokken nu
Avondklokken worden nog steeds ingezet. Overheden gebruiken ze om in tijden van onrust rust te forceren, dat gebeurde tijdens de Arabische Lente op veel plekken. Maar vaak wordt de avondklok ook weer ingesteld om redenen die meer aan de middeleeuwen doen denken. Tijdens de corona-pandemie in 2020 en 2021 werden veel avondklokken ingevoerd om te voorkomen dat mensen voor hun plezier hun huis verlieten en daarmee het virus te veel overbrachten op andere mensen. Zo probeerden overheden te voorkomen dat het aantal besmettingen met het coronavirus te snel opliep. Daarmee werd de avondklok net als in de middeleeuwen weer een veiligheidsmaatregel. De straffen voor het overtreden van die moderne avondklok waren daarmee ook totaal niet te vergelijken met de zware repressieve maatregelen die de Duitsers namen. Waar er tijdens de Tweede Wereldoorlog zware gevangenisstraffen stonden op het overtreden van de avondklok en er regelmatig met scherp op overtreders werd geschoten, staat er in 2021 een boete op.
